بسم الله الرحمن الرحیم

فروغ جاودانه نگاهی به زندگانی حضرت زهرا علیهاالسلام

جمعی از نویسندگان

ص: 2

فروغ جاودانه

کد: 906

ناشر و تهیه کننده: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

چاپ: امیران

صحافی: منتظرالمهدی

نوبت چاپ: اول / 1384

شمارگان: 1400

بها: 900 تومان

حق چاپ برای ناشر محفوظ است

نشانی: قم، بلوار امین، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

پست الکترونیکی: Email: IRC@IRIB.COM

تلفن: 2935803 و 2910602  نمابر: 2933892

شابک: 0-87-8606-964ISBN: 964-8606-87-0 

ص: 3

نوشتار حاضر تنها انگشت اشاره ای به اقیانوس بی کران فضایل و مناقب آن حضرت، با هدف به کاربستن در برنامه های صدا و سیما است. این مجموعه در هشت فصل تنظیم شده است. امید آنکه با تبیین ویژگی های دخت پیامبر گرامی اسلام، گامی هر چند کوتاه در گسترش فرهنگ ناب اسلامی برداشته باشیم.

ص: 6

پیامبر فرمود: «ای خدیجه! جبرئیل اکنون به من خبر می دهد که این فرزند، دختر است و امامان پاک از نسل او پدیدار خواهند گشت و آنان جانشینان من در زمین خواهند بود».(1)

یادآوری می شود ماجرای سخن گفتن فاطمه با خدیجه در رحم مادر، در برخی از کتاب های اهل سنت نیز نقل شده است.(2)

محدَّثه و زهرا».(1)

«صدّیقه اش» نامیده اند؛ زیرا صداقت، ویژگی همیشگی ایشان در زندگی بود، چنان که از عایشه چنین نقل شده است: «هرگز کسی را راست گوتر از فاطمه علیهاالسلام به جز پدرش ندیده ام».(2)

«مبارکه» نام گرفت؛ چرا که فاطمه، منشأ خیر و فراوانی نسل پیامبر بود. از زهرای اطهر علیهاالسلام و اولاد وی، نسل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چنان فزونی یافت که تعدادشان از شماره بیرون است و این برکت تا قیامت نیز ادامه خواهد یافت.

«طاهره»، لقب دیگر ایشان است که گواه طهارت بانوی اسلام از هرگونه ناپاکی، گناه و پلیدی است. خداوند در آیه: «إِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیرًا؛ همانا خدا می خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر ]بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.» (احزاب: 33) که به «آیه تطهیر» مشهور است، به پاکی فاطمه علیهاالسلام، پدر، همسر و فرزندانش گواهی داده است.

«زکیّه» به یک معنا، از تهذیب روح و پاکی نفس ایشان حکایت می کند و گویای تعالی مقام انسانی اوست و به معنای دیگر، نمایانگر برکاتی است که از آن وجود مقدّس جوشیده است.

مقام رضایت زهرا علیهاالسلام در برابر تقدیرها و خواست حکیمانه خداوندی

ص: 11

- که ایشان را مشمول آیه «یا اَیَّتُها النَّفسُ المُطمئِنَّةُ ارْجِعی اِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرضِیَةً؛ ای نفس مطمئنه خشنود و خداپسند به سوی پروردگارت بازگرد.» (فجر: 27 و 28) کرده - نامی چون «راضیه» را شایسته مقامش ساخته است.

ایمان خالصانه و مجاهدت فاطمه علیهاالسلام در انجام دادن اَعمال عبادی، رعایت حقوق دیگران، اَدای تکلیف الهی و اجتماعی، ایشان را به درجه عالی «مرضیّین» رسانده بود، به گونه ای که پروردگار عالمیان و رسول خدا و مؤمنان از او راضی و خشنود بودند و به همین سبب، او را «مرضیّه» نیز می خواندند.

فاطمه، «محدِّثه» بود؛ زیرا در رَحِم مادر با وی سخن می گفت و محدَّثه بود؛ چرا که فرشتگان آسمان به میهمانی اش روانه می شدند و همچون مریم - دختر عمران - با او سخن می گفتند. در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است:

فاطمه را «محدَّثه» نامیدند؛ زیرا فرشتگان آسمان بر ایشان فرود می آمدند و با ایشان گفت وگو می کردند، همان گونه که مریم - دختر عمران - را مخاطب قرار داده اند. پس فرشتگان به ایشان گفتند: ای فاطمه! خدا تو را انتخاب کرده و از همه زنان عالم پاک تر قرار داده است.(1)

 او را «زهرا» می گفتند؛ زیرا آن گاه که خداوند ایشان را با قدرت و عظمتش آفرید، نور آن بانوی بزرگ، آسمان ها و زمین را روشن ساخت، به گونه ای که چشم فرشتگان را خیره کرد و آنان را در برابر این بزرگی و

ص: 12

روشنی به سجده افکند.(1) در روایتی دیگر، امام صادق علیه السلام فرموده است:

او «زهرا» نامیده شد؛ زیرا هر گاه در محرابش به عبادت می ایستاد، نورش بر اهل آسمان پرتو می افکند، چنان که نور ستارگان بر اهل زمین پرتو می افکند.(2)

برخی نیز درخشش چهره حضرت را مسمّای نام زهرا دانسته اند.(3)

و بالاخره او را فاطمه نامیده اند؛ زیرا خدای عزّ و جلّ، او و دوستانش را از آتش دوزخ برگرفته است.(4)

با استفاده از روایت ها می توان به نام های دیگر حضرت چون: حِصان، حُرّه، عَذْراء، بَتول، حَوْراء، مریم کبری، منصوره و انسیه نیز اشاره کرد که هر یک، نشانی از دریای بی کران وجود حضرت زهرا علیهاالسلام هستند.

این مفاهیم ارزشمند به ما می آموزد که صداقت و راستی «صدّیقه» را به خاطر بسپاریم و رشد و برکت «مبارکه» و پاکی «طاهره» را پیوسته در نظر داشته باشیم. تزکیه و تهذیب «زکیّه» را شیوه زندگی سازیم؛ خشنودی خداوند و رضایت خلق خدا را در سایه «راضیه» و «مرضیّه» هرگز فراموش نکنیم؛ زمینه دریافت انوار و الطاف الهی را به برکت «محدّثه» در نهاد

ص: 13

خویش فراهم کنیم و فاطمه را الگوی  کامل خویشتن قرار دهیم.(1)

«محمّد» را پیدا کنند، او را به قتل برسانند. هنگامی که فاطمه علیهاالسلام این گونه خبرها را می شنید، به اطلاع پدر می رسانید تا بیشتر از خود مراقبت کند.

روزی پیامبر در مسجدالحرام در سجده بود که ابوجهل شماری از اراذل را تحریک کرد تا شکمبه گوسفندی را آوردند و بر سر حضرت افکندند. سپس ابوجهل و اطرافیانش با صدای بلند خندیدند و پیامبر را مسخره کردند.

 بعضی از یاران حضرت، منظره را دیدند، ولی توانایی دفاع نداشتند. هنگامی که این خبر به گوش دختر کوچکش، فاطمه علیهاالسلامرسید، به سرعت به مسجدالحرام آمد و با شجاعت ویژه ای که داشت، پدر را یاری رساند و ابوجهل و یارانش را با شمشیر زبان، مجازات و نفرین کرد.(1)

در شعب، اتاق ها و سایه بان های مناسب زندگی وجود نداشت. در گرمای تابستان، آتش بر سرشان می بارید و در سرمای زمستان برخود می لرزیدند و حتی لباس و تن پوش مناسبی در اختیار نداشتند. آذوقه با دشواری فراوان تهیه می شد. گاه یک دانه خرما را چند تن بر دهان می گذاردند و اندکی می مکیدند تا مختصر رمقی بگیرند. فریاد کودکان از گرسنگی بلند بود.(1)

سه سال از سال های کودکی فاطمه در این شرایط سخت و جانکاه گذشت. او در سنگلاخ های دره ابوطالب، شکیبایی و مقاومت را فرا گرفت. فریاد کودکان  گرسنه را می شنید و خود نیز طعم گرسنگی را می چشید.

نهادند.(1)

فاطمه در فراق مادر می سوخت و به یاد او اشک می ریخت. پیامبر برای جبران فراق مادر، روز به روز بر محبت به فاطمه می افزود. شب ها تا فاطمه را نمی بوسید، به خواب نمی رفت و بوسه پدر بود که به فاطمه آرامش می داد.(2)

شاید هیچ کدام از حوادث تلخ و ناگوار زندگی، به اندازه مرگ مادر برای فاطمه مصیبت بار و غم انگیز نبود، او در فراق مادر چنان می سوخت و غمگین بود که خدا برای آرامش قلب کوچکش، پیام تسلیت فرستاد. آن گاه که پیامبر می خواست پیکر بی جان خدیجه را دفن کند، کنار قبرش آمد و پیش از به خاک سپاری او، به قبرش فرود آمد. فاطمه که دامان پدر را گرفته بود و دور او می گشت، پرسید: پدر جان! مادرم کجاست؟ و پیامبر پرسش او را بی پاسخ  گذاشت. او به سوی دیگران رفت و از آنان سراغ مادر پرمهر خویش را گرفت. در این هنگام، جبرئیل فرود آمد و به پیامبر خبر داد: «پروردگارت به شما فرمان می دهد که سلام ما را به فاطمه برسان و به او بگو مادرش، خدیجه اینک در بهشت زیبا و پرطراوت خدا است... .» پیامبر نیز فاطمه را در آغوش گرفت و مورد محبت قرار داد و پیام خدا را به او

ص: 17

رسانید.(1)

پس از رحلت ابوطالب و خدیجه، سختی ها بر پیامبر صلی الله علیه و آله شدت یافت و آزار دشمنان بیشتر شد. گاه سنگش می زدند و خون آلودش می کردند. گاهی به چهره مبارکش خاک می پاشیدند و ناسزا می گفتند و در این میان مهم ترین حامی پیامبر، فاطمه علیهاالسلام بود.

روزی مردی از قریش بر سر مبارک رسول الله صلی الله علیه و آله خاک ریخت. آن حضرت با سر و لباس خاک آلود وارد خانه شد. دخترش برخاست و در حالی که خاک را از سر و صورت و لباس پدر پاک می کرد، می گریست. پیامبر فرمود: «دخترم گریه نکن، خداوند پشتیبان پدر توست».(2)

وقتی مشرکان پیامبر را آزار می دادند و خبر به فاطمه علیهاالسلام می رسید، او به سرعت برای حمایت پدر از خانه بیرون می رفت. این وقایع زمانی اتفاق می افتاد که فاطمه علیهاالسلام تنها حدود هشت سال از عمر مبارکش می گذشت.

می رفت، فاطمه مسیر طولانی 468 کیلومتری مکه به مدینه را زیر آفتاب سوزان پیمود و در مدینه به پدرش پیوست.(1)

را شست و نشست.

سپس پیامبر فرمود: فاطمه عزیزم! پاسخ داد: لبّیک لبّیک یا رسول الله! فرمود: علی بن ابی طالب کسی است که قرابت و فضل و اسلام او را شناخته ای. من از پروردگارم خواسته ام تو را به بهترین و محبوب ترین خلقش تزویج کند. علی از تو خواستگاری می کند، نظرت چیست؟

فاطمه ساکت شد، ولی روی برنگردانید و رسول اللّه صلی الله علیه و آله در چهره اش نارضایتی احساس نکرد. آن گاه برخاست و گفت: اللّه اکبر، سکوت فاطمه نشان دهنده رضای او است.

در این هنگام، جبرئیل نازل شد که: یا رسول اللّه! فاطمه را به علی تزویج کن. خدا فاطمه را برای علی و علی را برای فاطمه پسندیده است.(1)

در روایت دیگر، پیامبر صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود، جبرئیل بر من نازل شد و گفت:

محمد! خدا تو را از میان مخلوقاتش برگزید و به رسالت انتخاب کرد و علی را برادر و وزیر تو قرار داد. دخترت فاطمه را به ازدواج او درآور؛ چرا که این مجلس عقد در آسمان ها در حضور فرشتگان برگزار گردیده است. یا علی! جبرئیل به آسمان نرفته بود که درِ خانه ما را کوبیدی.(2)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از سوی خدا مأمور بود تا دختر ارجمندش، فاطمه علیهاالسلام را به ازدواج حضرت علی علیه السلام درآورد و دستور خدا را درباره این

ص: 20

پیوند مبارک اجرا کند؛ زیرا هیچ کس جز علی علیه السلام همتای فاطمه علیهاالسلام نبود و لیاقت همسری او را  نداشت. پیامبر فرموده است:

مردانی از قریش مرا سرزنش کردند که ما فاطمه را از تو خواستگاری کردیم، ولی تو او را به ازدواج علی درآوردی. به خدا سوگند، من او را تزویج نکردم، بلکه جبرئیل، او را به ازدواج علی درآورد، آن زمان که بر من نازل شد و گفت: ای محمد! خداوند بزرگ می فرماید: اگر علی را نمی آفریدم، برای دخترت فاطمه، هم شأنی در زمین یافت نمی شد.(1)

بالاخره پیامبر به خواسته علی علیه السلام پاسخ مثبت داد و فاطمه را به عقد او درآورد. سپس دست علی را گرفت و فرمود: برخیز به نام خدا و بگو: «عَلی بَرَکَةِ اللّه وَ ما شَاءَ اللّهُ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّهِ تَوَکَّلْتُ عَلی اللّه؛ با برکت و خواست خدا و نیروی الهی این کار را انجام دادم و بر خدا توکل کردم.» پس از آن علی را در کنار فاطمه نشانید و گفت:

پروردگارا! تو می دانی که علی و فاطمه علیهاالسلام، محبوب ترین خلق تو نزد من هستند. پس آن دو را دوست بدار و ذریّه آنها را مبارک گردان و از جانب خویش برایشان حافظ و نگهبانی قرار بده و من از تو می خواهم علی و فاطمه و ذریّه آنها را از شر شیطان رانده شده پناه دهی و حفظ کنی.(2)

ص: 21

مسجد آمدم، مسجد پر از مردم بود. شرمم آمد که گروهی را بخوانم و گروهی را نخوانم. بنابراین، به بلندی رفتم و صدا زدم: «به ولیمه فاطمه بیایید.» مردم چنان زیاد آمدند که از بسیاری آنها و کمی طعام ترسیدم. رسول خدا صلی الله علیه و آله که از واهمه من آگاه شده بود، فرمود: یا علی، از خدا می خواهم که به طعام برکت دهد. همه از طعام خوردند و از آشامیدنی آشامیدند و برای من دعای برکت کردند... .

چون هنگام عصر شد، حضرت به اُمّ سلمه فرمود که فاطمه را بیاورد. صدیقه طاهره چنان حیا می کرد و عرق می ریخت که پایش لغزید و افتاد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خدا در دنیا و آخرت، لغزش تو را ببخشاید... . فاطمه زهرا علیهاالسلام نزد رسول اللّه صلی الله علیه و آله ایستاد. حضرت، صورت او را باز کرد تا علی بن ابی طالب او را ببیند. آن وقت دست فاطمه را در دست علی گذاشت و فرمود: علی، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله بر تو مبارک باد! فاطمه برای تو بهتر زنی است و ای فاطمه، علی برای تو بهتر  شوهری است. بروید به خانه خود.(1)

بعضی گفته اند: خود حضرت پیامبر و عده ای از فرشتگان آسمان، فاطمه علیهاالسلام را بدرقه کردند و به خانه علی علیه السلام بردند.

ابن عباس می گوید:

ص: 25

در شبی که فاطمه علیهاالسلام را به خانه علی علیه السلام می بردند، پیامبر پیشاپیش فاطمه حرکت می کرد و جبرئیل از سمت راست، میکائیل از سمت چپ دختر پیامبر و هفتاد هزار ملک به دنبال آن بانوی بزرگ در حرکت بودند [و آن سرور زنان عالم را تا خانه علی بدرقه کردند]، در حالی که فرشتگان آسمانی تا طلوع فجر به تسبیح و تقدیس خدا پرداختند.(1)

به این ترتیب، مراسم عروسی علی و فاطمه علیهاالسلام به بهترین شکل انجام شد و مردم از سفره با برکت و طعام پاکیزه ای که به این مناسبت به دست مبارک پیامبر آماده شده بود، بهره مند شدند. جابر در وصف این مراسم می گوید:

من در مراسم عروسی و ولیمه علی و فاطمه حضور داشتم و هیچ ولیمه ای را پاکیزه تر از آن ندیدم.(2)

در روایت دیگری از اسماء بنت عمیس نقل کرده اند که گفت:

علی علیه السلام در مراسم عروسی فاطمه علیهاالسلام، ولیمه و طعامی آماده کرد که در آن زمان، افضل و بهتر از آن ولیمه وجود نداشت.(3)

تشکیل گردید، به دستور پیامبر، اتاقی برای علی و زهرا علیهاالسلام آماده شد. تاریخ نویسان در توصیف آن خانه چنین نوشته اند:

«علی علیه السلام کف اتاق را از شن های نرم فرش کرد و چوبی برای آویختن مشک، بر دیوار اتاق نصب کرد. آن گاه کف اتاق را با فرشی که چیزی جز پوست گوسفند نبود، فرش کرد و بالشی از لیف خرما در کنارش قرار داد».(1)

خانه ساده و گِلین فاطمه و علی علیهماالسلام کنار مسجد پیامبر قرار داشت و درِ آن به مسجد باز می شد. از خانه عده ای دیگر از یاران پیامبر نیز دری به مسجد باز بود. روزی پیامبر فرمان داد تمامی درهایی را که به مسجد باز می شد، ببندند و تنها درِ خانه فاطمه را باز بگذارند. وقتی یاران حضرت، دلیل این فرمان را پرسیدند، پیامبر فرمود: «این کار به فرمان خدا انجام شد».(2)

آری، خانه دختر گرامی پیامبر مورد توجه خدا، و عاری از تجمل ها و مظاهر فریبنده دنیایی بود. زندگی علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام چنان ساده، بی آلایش و زیبا بود که خود آن حضرت می فرماید:

من با فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله در حالی ازدواج کردم که فرش زیر پای من و  زهرا چیزی جز پوست گوسفند نبود که شب ها روی آن می خوابیدیم و روزها روی آن، شتر خود را علف می دادیم.(3)

ص: 27

وقتی علی علیه السلام با فاطمه علیهاالسلام ازدواج کرد، خانه شخصی نداشت، بلکه خانه ای که آن دو در آن ساکن شدند، بنابر نقلی، یکی از خانه های حارثه بود که با افتخار و شوق فراوان، در اختیار علی علیه السلام قرار داده شد(1) و بنا بر نقل دیگر، این خانه یکی از حجره های پیامبر و اُمّ سلمه بود که آن زن فداکار به دستور پیامبر برای فاطمه و علی علیهماالسلام آماده کرد و به آن حضرت واگذار شد.(2)

در هر صورت، این حکایت های تاریخی، برای مسلمانان و شیعیان آن حضرت به ویژه نسل امروز، آموزندگی والایی دارد. این بخش از زندگی این دو بزرگوار، به ما می آموزد که نباید به خاطر نداشتن خانه شخصی و امکانات و زرق و برق مادی، از تشکیل زندگی مشترک و ازدواج به موقع، سر باز زد و خود را از مزایای معنوی آن محروم ساخت.

ملکوت اعلی پیوست و فاطمه علیهاالسلام را با دنیایی از اندوه تنها گذاشت.

شب گریه کند، روز آرام بگیرد یا روزها بگرید، شب آرام بگیرد».

علی علیه السلام که می خواست همسرش را آرام کند، پیام مردم مدینه را به او رساند. فاطمه علیهاالسلام پاسخ فرمود: «عمر من به آخر رسیده است و در میانشان چندان توقفی ندارم. به خدا سوگند، شب و روز آرام نخواهم گرفت تا آنکه به پدرم، رسول خدا صلی الله علیه و آله ملحق شوم».

فاطمه علیهاالسلام روزها بر سر مزار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می رفت و می گریست. گاهی بر سر مزار شهدای اُحُد می رفت و در آنجا به یاد شهدای صدر اسلام و یاران باوفای پدرش نماز و دعا می خواند و اشک می ریخت. گاه به قبرستان بقیع می رفت و به یاد شهیدان و مسلمانان پاک نهاد به گریه می نشست. علی علیه السلام برای آسایش فاطمه علیهاالسلام از آفتاب سوزان، سایه بانی در بقیع برایش بنا کرد که «بیت الاحزان» نامیده شد. هنگامی که  شب فرا می رسید، علی علیه السلام به آنجا می رفت و فاطمه را با خود باز می گرداند.(1)

آنان به خانه فاطمه هجوم آوردند تا علی را برای بیعت به مسجد ببرند. در این گیرودار، پیکر فاطمه مورد ضرب و جرح قرار گرفت و فرزندش (محسن) سقط گردید و آنچه نباید، رخ داد.(1)

خانه فاطمه علیهاالسلام، خانه وحی بود؛ خانه ای که پیامبر هرگاه می خواست به آن وارد شود، اجازه می گرفت. جبرئیل بدون اجازه وارد آن خانه نمی شد، ولی با کمال تأسف، پس از رحلت پیامبر به خانه او هجوم آوردند و اهل آن را مورد اهانت و تهدید قرار دادند. این حادثه ای نیست که ساخته و پرداخته شیعه باشد؛ چرا که قدیمی ترین و موثّق ترین تاریخ نگاران اهل سنت همچون: «ابن قتیبه»، «بلاذری» و «ابن عبدربه»، این واقعه را نقل کرده اند.(2)

خواهد شد و شاید این اندوه و رنج، بیش از تمامی مصیبت ها و ستم هایی که بر او رفته بود، عمق جانش را می گداخت و خرمن امیدش را به خزان غم انگیز بَدَل می ساخت. او دریافته بود که اگر چرخ حادثه این گونه بچرخد، دیری نخواهد پایید که سنت های جاهلیت با نقاب دل فریب مذهب ظاهر خواهد شد. وی به از دست رفتن موقعیت ظاهری اجتماعی علی علیه السلام در مسئله خلافت نمی اندیشید؛ مگر خلافت و مقام ظاهری چه تأثیری در زندگی رفاهی و مادی این خانواده داشت؟

فاطمه علیهاالسلام به امانتی می اندیشید که در غدیر خُم، به علی علیه السلام و خاندانش واگذار شده بود. او نگران ادای امانت و در پی انجام وظیفه شرعی و دینی اش بود و برای بازگرداندن خلافت به مسیر اصلی اش، از همان روزهای آغازین، مبارزه مسالمت جویانه ای را آغاز کرد.(1)

دستور خداوند، چنین سرزمین هایی جزو اموال پیامبر به شمار می آمد.(1)

خواند و فدک را به او عطا کرد».(1)

آب خواست. اسماء از زنان باوفایی بود که دختر رسول خدا صلی الله علیه و آلهرا تا واپسین لحظه های زندگی اش ترک نگفت و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به او بشارت بهشت داده بود.  حضرت با آن آب وضو گرفت و به روایتی، نیکوترین غسل را انجام داد و بسترش را به سمت قبله برگرداند. سپس در بسترش دراز کشید. چشمان اسماء، اُمِّ ایمن و فضّه از گریه سرخ شده بود. همین که امیرالمؤمنین علی علیه السلام از در وارد شد، به بالین فاطمه زهرا علیهاالسلامشتافت و از رنگ چهره اش دریافت که بیش از چند لحظه زنده نخواهد ماند.(1)

فاطمه علیهاالسلام چشم گشود و علی علیه السلام را بر بالین خویش یافت:

- تو هستی یا علی!

- آری، همسر مهربانم!

- می خواهم از تو بپرسم در این چند سال که با تو به سر برده ام، زنی وفادار و راست گو و پاکدامن بوده ام؟

امیرالمؤمنین علی علیه السلام با صدای گریه آلود گفت: «پناه بر خدا! مقام تو، دانش تو، نفس پاک و روح مقدس تو شریف تر از آن است که درباره تو این سخنان به میان بیاید و در رفتار و کردارت در خانه ام، جای هیچ گونه سرزنش نبوده است و نخواهد بود؛ چه سخت است بر من جدایی تو، ولی مرگ امری است حتمی و گریزی از آن نیست. به خدا سوگند، مصیبت رسول خدا صلی الله علیه و آله را بر من تازه کردی. «اِنّا لِلّه و اِنّا اِلَیْهِ راجِعُون.» این مصیبتی است که هیچ گاه تسلّی نخواهد یافت. پس از این فاجعه هرگز از فجایع

ص: 38

زمانه - هر چه هم دردناک باشد - رنجور نخواهم شد».

امیرالمؤمنین علی علیه السلام، نتوانست به سخنانش ادامه دهد، بغض گلویش را می فشرد. هر دو، ساعتی گریستند.(1)

چشم مردم از زمین بردار و به خاک بسپار. من هرگز راضی نیستم آنان که بر من ستم روا داشتند و حَرَمم را درهم شکستند و به خانه ام تاختند، بر جنازه ام حاضر شوند و در تجهیز و تشییع من شرکت کنند. اینها وصایای من است، آنها را به خاطر بسپار.(1)

مردان، گرداگرد امیرالمؤمنین علی علیه السلام جمع شدند تا با وی هم دردی کنند. حسنین، همچون مرغان بی بال و پر، زانوی غم بغل گرفته و به یاد مادر از دست رفته شان ناله می کردند.

شهر مدینه یک پارچه غوغا و گریه و ناله شده بود. مردم در انتظار آن بودند که بر جنازه یگانه یادگار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نماز بایستند، ولی ابوذر خطاب به آنان گفت: «به خانه هایتان باز گردید که جنازه گُلِ رخشنده پیامبر گرامی پس از این به خاک سپرده می شود» و آنان با شنیدن این سخن پراکنده شدند.(1)

مادر باخبر کنند. وقتی خبر وفات زهرا علیهاالسلام به علی علیه السلام رسید، از شدت اندوه، بی تاب شد و فرمود: «ای دختر پیامبر! تو تسلّی بخش من بودی. پس از تو، از که تسلیت بجویم؟»

شناخته نشود(1) و به روایتی، صورت چند قبر بنا کرد تا مزار واقعی مشخص نشود.(2) معلوم نیست پیکر فاطمه علیهاالسلام در کجا به خاک سپرده شده است؛ در بقیع یا در جوار مرقد پیامبر؟ نه تنها مرقد مطهر آن بانوی بزرگوار ناپدید است که تاریخ وفاتش نیز به درستی معلوم نیست!

نخواهد ماند.(1)

آدمی می خواهد که هیچ گاه دوستش نمیرد، ولی آیا سرانجام زندگی، مرگ نخواهد بود؟

گریزی از مرگ نیست و من نیز به شما خواهم پیوست. وقتی که عمرم به آخر رسد، گریستن بر آن بی فایده است.(2)

است، تا خدا مرا در جوارت ساکن گرداند.

غصه ای دارم که از شدتش، دل به خون نشسته است و اندوهی دارم بُهت آور. چه زود جمع ما را به پریشانی کشانید و میان ما جدایی افکند. تنها به سوی خداوند شکایت می برم. به زودی، دخترت از هم دست شدن امتت بر ربودن حقش به تو خبر خواهد داد. تمام سرگذشت را از او بپرس و گزارش را از او بخواه. چه بسا درد دل هایی که چون آتش در سینه اش می جوشید و در دنیا راهی برای گفتن و شرح دادن آن نیافت، او هم اکنون می گوید و خداوند هم داوری می کند و او بهترین داوران است. سلام بر شما، سلامِ وداع کننده ای که نه خشمگین است و نه دلتنگ. اگر بروم، به خاطر دلتنگی ام نیست و اگر بمانم، به خاطر بدگمانی به خدا از آنچه به صابران وعده داده است، نباشد.

آه، آه، صبر، آرام بخش و زیباست و اگر بیم چیرگی ستم کاران نبود، برای همیشه چون معتکفان در اینجا می ماندم و شیون سر می دادم و سیل آسا می گریستم. خدا گواه است که دخترت، پنهان به خاک سپرده می شود، در حالی که حقش غصب شد و از ارثش محروم گشت. با اینکه هنوز، روزی چند از وفاتت نگذشته بود و بر خاطره ها از یادت، غبار کهنگی ننشسته بود. ای رسول خدا! دل را به یاد تو آرام می دارم و درود خدا بر تو و سلام و رضوان خدا بر فاطمه باد».(1)

ص: 45

چقدر لذت بخش است که به نماز بایستیم و خدا را در این شب عبادت کنیم».(1)

به نام «مصحف فاطمه» شد.(1)

 امام علی علیه السلام نقل فرموده است:

روزی یکی از زنان مدینه به خدمت زهرا علیهاالسلام رسید و مسائل دینی فراوانی از وی پرسید و پاسخ شنید. در ادامه، خجالت کشید و گفت: «بیش از این نباید شما را به زحمت اندازم.» حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: «بازهم بیا و آنچه می خواهی بپرس، آیا اگر به کسی در مقابل حمل یک بار سنگین به پشت بام، صد هزار دینار طلا مزد بدهند، چنین کاری برای او دشواری دارد؟ من هر مسئله ای را که پاسخ می دهم، بیش از فاصله بین زمین و عرشِ خداوند، پاداش معنوی دارم. پس سزاوار است که این کار بر من دشوار نباشد».(2)

سپس لباس ها را عوض کرد و مشغول راز و نیاز با خدا شد. جلو رفتم، فاطمه علیهاالسلام را دیدم که رو به قبله نشسته است و دست ها را به سوی آسمان برآورده است و چنین دعا می کند: «پرودگارا! بزرگا! به حق پیامبرانی که آنها را برگزیدی و به گریه های حسن و حسین در فراق من، از تو می خواهم گناهکاران شیعیان من و شیعیان  فرزندان مرا ببخشایی».(1)

برخاست، فاصله گرفت و خود را پوشاند. پیامبر فرمود: «دخترم! این مرد نابیناست.» فاطمه علیهاالسلام پاسخ داد: «پدر جان؛ اگر او مرا نمی بیند، من او را می نگرم و او هر چند نابیناست، ولی بوی زن می شنود.» پیامبر فرمود: «شهادت می دهم که تو پاره تن منی».(1)

ناگفته پیداست که فاطمه آن چنان در اوج حفظ خویش از نامحرم است که حتی پوششْ نداشتن در حضور نابینا را برخلاف کمال وجودی خود می داند؛ هرچند این پوشش بر او واجب نباشد.

 فاطمه علیهاالسلام حفظ حجاب و داشتن عفاف را بهترین صفت برای زن می دانست و می فرمود: «خیر و سعادت برای زنان در این است که نه آنها مردان نامحرم را ببینند و نه مردان نامحرم آنها را مشاهده کنند.»(2) نیز می فرمود: «آن گاه که زن در خانه است، بیش از هر زمان به خدای خویش نزدیک تر است».(3)

من آشکار شدن حجم بدن زنان برای مردان را قبیح می دانم. حجم بدن مرا بپوشان که خدا تو را از آتش دوزخ بپوشاند».

سپس زهرا علیهاالسلام به همسرش امیر مؤمنان علی علیه السلام سفارش کرد: «وصیت می کنم که برای من تابوتی درست کنی تا حجم بدنم پوشیده بماند؛ همان گونه که فرشتگان، شکل آن را به من نشان داده اند».(1)

مرد گرسنه ای در مسجد به پا خاست و گفت: «ای مسلمانان! از گرسنگی به تنگ آمده ام، مرا میهمان کنید». پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «چه کسی این مرد را شب مهمان می کند؟» حضرت علی علیه السلام فرمود: «من، یا رسول الله!» کمی بعد وارد خانه شد و از فاطمه علیهاالسلام پرسید: «آیا غذایی در خانه داریم، مهمان گرسنه آورده ام.»

حضرت زهرا علیهاالسلام ایثارگرانه فرمود: «در خانه ما غذایی نیست مگر به اندازه خوراک دختر بچه، ولی امشب گرسنگی را تحمل می کنیم و همین مقدار غذا را به میهمان می بخشیم».(1)

علیهاالسلام در دنیا به مقداری بس اندک قناعت می فرمود و برای خویشتن لذت و فضیلت ایثار و به کمک دیگران شتافتن را انتخاب می کرد. ازاین رو، ثروت و مال در نظرش کم ارزش بود و از خوش گذرانی و غرق شدن در لذت های دنیوی پرهیز داشت.(1)

این حدّ از عبادت لذت ببرد و اظهار فروتنی کند. توگویی که هیچ گاه از قیام و رکوع و  سجود، آزرده نمی شود.(1)

دختر پیامبر همچنان که در زندگی زناشویی، نمونه بود، در اطاعت از پروردگار نیز همین گونه عمل می کرد. این از آن روست که زندگی انسانِ کامل، سراسرش طاعت و بندگی است و روابط خانوادگی نیز در آن، عین عبادت است.

هنگامی که فاطمه از کارهای خانه فراغت می یافت، به عبادت می پرداخت و بخشی از شب را نیز به عبادت مشغول بود. آن قدر نمازهای شب حضرت طولانی می شد و بر روی پاهای مبارکش می ایستاد که پاهایش ورم می کرد. فاطمه علیهاالسلام از ترس خدا در نماز، نفس نفس می زد. حسن بصری (متوفای 110 هجری) می گوید: «هیچ کس در میان امت از نظر زهد و عبادت و پارسایی از فاطمه علیهاالسلام والاتر نبود».(2)

اظهار نظر در این مسئله سزاوارتر هستید».(1)

این رفتار فاطمه علیهاالسلام از جایگاه ویژه مقام پدری پیامبر نزد فاطمه نشان دارد و  او به خوبی بر ولایت دل سوزانه پدر آگاه است. ازاین رو، رضایت و موافقت پدرش را مهم می داند.

در روایت دیگر نیز نقل می کنند: «هرگاه پیامبر بر دخترش وارد می شد، فاطمه علیهاالسلام به احترام پدرش تمام قامت می ایستاد و به آن حضرت خوش آمد می گفت و دستان مبارکش را بوسه باران می کرد».(2)

با آنچه بیان شد، می توان فضایی را که آن زوج خوشبخت در آن می زیستند، به روشنی تصوّر کرد؛ جوّی که فقر و ناداری نمی توانست به آن صدمه ای برساند و حوادث روزگار توان پریشان کردن آن را نداشت.

در مناقب نقل شده است که علی علیه السلام فرمود:

والله! فاطمه را غضبناک نکردم و وی را در هیچ امری دل چرکین نکردم تا زمانی که خدای تعالی وی را از دنیا برد و او نیز نافرمانی مرا در هیچ کاری نکرد و مرا خشمناک نکرد و هر لحظه که به وی می نگریستم، اندوه از وجودم  رخت برمی بست.(1)

شدند، عده ای از زنان مدینه خدمت پیامبر رسیدند و گفتند: «یا رسول الله! مردان با شرکت خویش در جهاد به ثواب فراوان و فیض شهادت نایل می شوند. به ما نیز اجازه فرما تا در فریضه جهاد شرکت جوییم.» پیامبر فرمود: «در خانه هایتان بنشینید که جهاد زن، نیکو شوهرداری کردن است».(1)

البته این سخن پیامبر ناظر به شرایط عادی بود و بدان معنی نیست که زن در هر شرایطی خانه نشین باشد؛ زیرا در شرایط ویژه و ضرورت های اجتماعی،  حضور زن در اجتماع از نظر اسلام جایز و بلکه در بعضی موارد مانند جهاد دفاعی، واجب است؛ چه اینکه حضور برخی زنان در جنگ های صدر اسلام و پرستاری شان از مجروحان جنگی نیز خطبه حضرت زینب با حضور امام سجاد علیه السلامدر مجلس ابن زیاد و مجلس یزید، برای بیان حقایق دین و حفظ اسلام بوده و مهم تر از همه، خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام و حضور وی در مسجد پیامبر و اقامه دعوا علیه حکومت وقت در دفاع از اساس دین و ولایت، همه و همه شاهد زنده و گویا بر این مدعاست.

نمونه والای شوهرداری در فاطمه زهرا علیهاالسلام مجسم است. او محیط خانه را چنان ساخته بود که آسایش علی علیه السلام و فرزندانش را فراهم می کرد، بدان حد که هرگاه رنج ها، غم ها، و دشواری ها به آن حضرت فشار می آورد، به سوی خانه می آمد؛ بدان امید که لحظاتی با زهرا علیهاالسلام سخن گوید و دلش آرام گیرد. آری، فاطمه علیهاالسلام مَحرم اسرار علی علیه السلام بود.

فاطمه زهرا علیهاالسلام در دروان زندگی نُه ساله اش با علی علیه السلام، هرگز از آن

ص: 59

حضرت خواهشی نکرد.

فاطمه علیهاالسلام می فرمود:

«پدرم سفارش کرد که از شوهرت علی علیه السلام هرگز چیزی درخواست نکن، شاید تهیه آن برایش ممکن نباشد و شرم کند.»(1) یا اینکه فرمود: «من از خدای بزرگ شرم و حیا می کنم که از شما چیزی را طلب کنم که برایت مقدور نیست».(2)

خواهم بود».(1)

مردان معاف کرده است».(1)

سپاس گزاریم».(1)

رعایت عدل و انصاف

سلمان می گوید: فاطمه علیهاالسلام را دیدم که با دست های مبارکش آسیاب دستی را می چرخاند. عرض کردم: «ای دختر رسول خدا! خود را این قدر به زحمت مینداز و کارِ خانه را به فضّه واگذار کن.» فاطمه علیهاالسلام فرمود: «پدرم به من سفارش فرمود که کارهای خانه را با فضّه تقسیم کنم؛ یک روز او کار کند و روز دیگر من. امروز نوبت من است».(2)

می فرمود، به شهادت حسین علیه السلام فرزندش اشاره کرد. فاطمه پرسید: «فرزندم را در کجا شهید می کنند؟» پیامبر فرمود: «در سرزمینی به نام کربلا.» فاطمه فرمود: «ای پدر! در برابر خواسته های خدا تسلیم و راضی ام و به خدا توکل کرده ام».(1)

خیال آسوده، خود را آماده نبردهای آینده می کرد. وقتی علی علیه السلام از جبهه باز می گردد، فاطمه به استقبال او می رود و با روی گشاده و لبخند حاکی از رضایت به او می نگرد. لباس و شمشیر او را می شوید و از حوادث میدان جنگ می پرسد و بدین وسیله نقش خود را در جهاد سرنوشت ساز اسلام و در  تقویت روانیِ شوی مجاهدش ایفا می کند.(1)

«این اولین غذایی است که پس از سه روز پدرت به دهان می گذارد».

گریه های فاطمه به یاد شهیدان اُحُد و دلداری های او به خانواده های شهدا، نقش اجتماعی وی را به خوبی آشکار می سازد.(1)

 رهبری امام علی علیه السلام از دیدگاه فاطمه علیهاالسلام

یگانه دخت پیامبر در خطبه آتشین خود در مسجد مدینه، پس از هشدارهای لازم و افشاگری های مناسب به معرفی ویژگی های رهبری امام علی علیه السلام می پردازد تا مغزهای خفته، بیدار شوند و بفهمند که چه نعمت بزرگی را از دست داده اند.

... به خدا سوگند، اگر برخی از شما در مقابل برخی دیگر می ایستادید و زمام امورتان را که پیامبر به علی واگذار فرمود، به دست وی سپرده بودید، آن را به ملایمت و سهولت راه می بُرد و این شتر را سالم به مقصد می رسانید و حرکتش، حرکتی رنج آور نمی شد.

اگر علی به زمام داری می رسید، هیچ گاه از بیت المال بهره فراوانی برای خویش به همراه نمی بُرد و از ثروت دنیا جز به اندازه نیاز برداشت نمی کرد، جز به اندازه آبی که تشنگی اش را بر طرف سازد و به اندازه طعامی که مختصری گرسنگی اش را رفع کند.

سپس امام علی علیه السلام را معرفی می کند و اول مظلوم تاریخ را چنین می شناساند:

فرسوده کوشا در امر خدا؛

ص: 66

نزدیک به رسول خدا؛

سروری در میان اولیای خدا؛

و نصیحتگر و پرتلاش است.(1)

نوری از بزرگی ها و فضایل او را بر رواق دلمان می تاباند و شبستان جان را همچون روز روشن می سازد.

ازاین رو، مروری داریم بر چند فراز فروزان و برجسته از زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام که بیشتر، کاربردی و عملی است؛ چون او «اسوه» است و «الگو» ... و ما نیز که در پی الگوگیری از سیره و زندگانی و ویژگی های آن محبوبه خداییم، شایسته است که در بند بند این بخش های نورانی از حیات فاطمه علیهاالسلام، به دقت بنگریم و درس هایی را که از تک تک این نمونه ها می آموزیم، در کلاس زندگی به کار بندیم:

1. حضرت زهرا علیهاالسلام درچهره، گفتار و رفتار، بسیار به رسول خدا صلی الله علیه و آلهشباهت داشت و هیبت و هیئت او یادآور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بود.

2. آن حضرت، شیفته عبادت و نیایش به درگاه الهی بود. آن قدر در پیشگاه  خدا به عبادت می ایستاد که پاهایش ورم می کرد و در نمازهایش از خوف خدا می گریست.

3. برای هر یک از روزهای هفته، دعای ویژه ای داشت. در تعقیبات نماز هم دعاهای ویژه ای می خواند. (متن دعاهای روزانه و تعقیبات نماز آن بانو در کتاب های حدیث آمده است).

4. روزی خسته از کارهای طاقت فرسای خانه، با دست های تاول زده به محضر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله رفت تا برای کمک در انجام کارهای خانه، کنیزی برای خود بگیرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله، تسبیحات را به ایشان آموخت و گفت از هر کنیز و خدمتکاری بهتر است. این تسبیحات، «تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام» نام گرفت. این ذکرهای شریف را حضرت جبرائیل،

ص: 68

از سوی خدا به حضرتش آموخته بود.

5. تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، نخی بود که به تعداد ذکرها و تکبیرها، «گره» داشت و با آن تسبیح می گفت. پس از شهادت حمزه سیدالشهدا در جنگ اُحُد، از خاک تربت او تسبیح ساخت و با آن ذکر می گفت. از آن پس، مردم نیز چنان کردند. این نوعی احیای فرهنگ شهادت و الهام گیری از روح شهیدان راه خداست.

6. حضرت زهرا علیهاالسلام هم در سخن، معلم حجاب بود، هم در رفتار، اسوه عفاف. عقیده داشت بهترین چیز برای زن، آن است که نه مردان نامحرم او را ببینند و نه او مردانِ نامحرم را. داستان آن مرد نابینا که به محضر پیامبر آمده بود و حضرت فاطمه علیهاالسلام به پشت پرده رفت، شاهد این سخن است.

7. گاهی شب های جمعه تا صبح، به نماز و دعا می پرداخت و برای دیگران دعا می کرد، ولی برای خود، چیزی از خدا نمی خواست. وقتی فرزندان خردسالش راز این کار را می پرسیدند، می فرمود: «فرزندانم! اول همسایگان، آن گاه خانه».

8. فاطمه زهرا علیهاالسلام، محبوب دل رسول خدا بود و پیامبر به او علاقه ویژه ای  داشت؛ زیرا اهل زهد و عبادت بود. به همین سبب، نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، یادآور حضرت خدیجه علیهاالسلام بود.

9. «ادب»، سیره رایج حضرت زهرا علیهاالسلام نسبت به پدر بزرگوارش بود. هرگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله نزد فاطمه می رفت، وی برمی خاست، پدر را می بوسید و احترام می کرد و او را در جای خویش می نشاند.

ص: 69

10. کمال ایمان و خلوص در بندگی و قرب او در پیشگاه معبود، به حدی بود که پیامبر، خشم و رضای او را خشم و رضای پروردگار می دانست. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهفرمود: «هرکه او را بیازارد، مرا آزرده است و هرکه مرا بیازارد، خدا را آزرده است.» و حدیث است که خدا به خاطر خشم و رضای فاطمه علیهاالسلام، خشمگین یا راضی می شود.

11. وی از توان مالی خویش در راه محرومان نیازمند، بهره می گرفت. یک بار، پارچه ای را که داشت، به رسول خدا صلی الله علیه و آله داد. آن حضرت نیز آن را تکه تکه برید و به تعدادی از اسیرانِ بی لباس رومی داد که خود را بپوشانند.

12. حضرت زهرا علیهاالسلام، ساده زندگی می کرد. از تجمل در زندگی پرهیز داشت و سختی های دنیا را تحمل می کرد تا به شیرینی های آخرت برسد. وسایل زندگی او ساده و مهریه اش اندک بود.

13. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، در شب عروسی حضرت زهرا علیهاالسلام گوسفندی ذبح کرد و به تعداد زیادی از مسلمانان مهمانی داد. جمعیت مهمان و افرادی که برایشان غذا فرستاده شد، فراوان بود، ولی با دعای حضرت رسول، غذای اندک، برکت یافت و همه سیر شدند.

14. حضرت فاطمه علیهاالسلام در صحنه های دفاع از دین و پیامبر، حاضر بود. از جمله در جنگ احد به امدادگری و مداوای زخم های رسول خدا صلی الله علیه و آلهمشغول بود.

 15. آزاد ساختن بردگان در نظر او کاری ارزشمند بود. گردن بندی را که علی علیه السلام برای او خریده بود، فروخت و با پول آن، برده ای خرید و آزاد

ص: 70

کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از این کار دخترش بسیار شادمان گردید و او را ستود.

16. آیین خانه داری و همسرداری را به خوبی مراعات می کرد و در زندگی، واقعا شریک همسرش علی علیه السلام بود. گاهی غذایی در خانه نبود و کودکان گرسنه بودند، ولی فاطمه علیهاالسلام چیزی به حضرت علی علیه السلام نمی گفت و چیزی از او درخواست نمی کرد. بیم داشت که همسرش نتواند خواسته او را برآورده کند و شرمنده شود!

17. خانواده فاطمه علیهاالسلام، الگوی کمک به بیچارگان و ایثارگری نسبت به نیازمندان بود. علی علیه السلام و زهرا علیهاالسلام سه روز روزه نذری گرفتند و هر سه روز، افطار خود را به یتیم، مسکین و اسیر دادند. خدای متعال در ستایش و تقدیر از این ایثار خالصانه که جز برای خدا نبود، سوره «هل اتی» را نازل فرمود که به این داستان اشاره دارد.

18. کارها میان علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام تقسیم شده بود. آوردن آب و تهیه هیزم و کارهای خارج از خانه بر عهده علی علیه السلام و درست کردن آرد و خمیر و نان پختن و کارهای داخل خانه با فاطمه علیهاالسلام بود. حضرت زهرا علیهاالسلام این گونه تقسیم کار را بسیار می پسندید.

19. همدم رنج ها و غصه های شوهر بود و او را پناه خود می دانست. علی علیه السلام می فرمود: «وقتی به خانه می آمدم و به زهرا نگاه می کردم، تمام غم و اندوهم برطرف می شد. هرگز کاری نکردم که فاطمه از من خشمناک و ناراحت شود. فاطمه نیز هرگز مرا خشمناک نساخت».

20. زهرای اطهر علیهاالسلام، احیاگر یاد شهیدان و وفادار به خاطره های

ص: 71

ارزشمند آنان بود. روزهای دوشنبه و پنج شنبه به اُحُد می رفت و مزار شهدای اُحُد و حضرت حمزه را زیارت می کرد و چون در صحنه اُحُد حضور یافته بود، به عنوان یک  شاهد زنده و راوی حادثه، به دیگران نشان می داد که: اینجا پیامبر بود و آنجا مشرکان بودند و... .

21. از نمونه های فروتنی او، رفتار شایسته با خدمتکار خانه اش، فضّه است. در سال های آخر که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، فضّه را برای خدمت به خانه فاطمه علیهاالسلام فرستاد، ایشان کارهای خانه را میان خودش و فضّه تقسیم می کرد.

22. در مسائل اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی، بی تفاوت نبود و جبهه حق را یاری می کرد. پس از رحلت پیامبر و هنگامی که فدک را از او گرفتند، همراه زنانِ بنی هاشم به مسجد آمد و در جمع مسلمانان حاضر، با خطبه ای که پشت پرده خواند، از بدعت ها، ستم ها، حق کُشی ها و فراموش کردن وصیت پیامبر و احیای سنت های جاهلی انتقاد کرد. (این خطبه شریف و بلند و عمیق را تعدادی از دانشمندان و نویسندگان تاکنون شرح کرده اند).

23. تلاش برای اثبات حق و مقابله با انحراف در رهبری امت اسلامی را تکلیف خود می دانست. گاهی شب ها به همراه علی علیه السلام به در خانه مهاجران و انصار می رفت و در حمایت از ولایت، وصیت پدرش را به یادها می آورد و آنان را به دفاع از حق شوهرش در مسئله خلافت و حق خودش فرا می خواند، هرچند آنان با سردی و بی مهری پاسخ می دادند!

24. زهرا علیهاالسلام تا زنده بود، علی علیه السلام حامی نیرومندی داشت و به تعبیر

ص: 72

بعضی بزرگان، به خاطر فاطمه علیهاالسلام، تا حدی حرمت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را پاس می داشتند، ولی پس از شهادت حضرت فاطمه علیهاالسلام، علی علیه السلام تنها و بی پناه ماند.

25. حضرت زهرا علیهاالسلام پس از وفات پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، دیگر خندان و شادمان دیده نشد تا آنکه چشم از جهان فرو بست.

26. پیش از وفات، به اسماء وصیت کرد که پس از مرگ، بدن مرا داخل تابوتی بگذارند تا حجم بدن دیده نشود. این شیوه تا آن زمان مرسوم نبود. این وصیت،  درسی از عفاف و حیا بود که بانوان باید در برابر دیدگان نامحرمان، آن را مورد توجه خود قرار دهند.

27. آگاهی، درایت و آینده نگری او تا آنجا بود که برای افشای ستم غاصبان، وصیت فرمود که پیکرش را شبانه غسل دهند تا ظالمانی که او را آزرده بودند، در مراسم دفن او حاضر نشوند و از این حضور، برای تطهیر خود و توجیه کارهایشان بهره برداری سیاسی نکنند.

اینها و نمونه های دیگری از سیره رفتاری آن بانوی بی همتا، جلوه های «الگو» بودن او برای همه فضیلت خواهان و حق جویان است که در پی «اسوه» و سرمشقِ «چگونه زیستن»اند.

امید است که این گونه خصلت ها و رفتارها، همچون تابلویی، پیوسته در برابر دیدگانمان باشد و اگر همواره آن حضرت را سرمشق و اسوه می دانیم و معرفی می کنیم، «جهات الگویی» او را نیز در قالب سیره عملی و رفتاری حضرتش بشناسیم و بشناسانیم. در این صورت، بهتر می توان شیوه و مرام فاطمی را در بستر زندگی و اخلاق عینی اجرا کرد.

ص: 73

داشت. از  جمله مواردی که حضرت پیش از وقوع، از آن با خبر بود، «زمان مرگ خویش» است. اسماء بنت عمیس، همسر جعفر طیار، در روایتی می گوید:

حضرت زهرا هنگام وفات به من فرمود: «هنگام وفات پیامبر، حضرت جبرئیل مقداری کافور بهشتی برای رسول خدا آورد. پیامبر آن را سه قسم کرد، یک قسم آن برای خود برداشت و قسم دیگر را برای علی علیه السلام و قسم آخر را برای من گذاشت. ای اسماء! آن مقدار کافور را بیاور و کنار سرم بگذار. اندکی صبر کن و در انتظار من باش. سپس مرا صدا بزن، اگر جوابت را ندادم، بدان که به پدرم رسول خدا ملحق گشته ام.

اسماء می گوید: اندکی صبر کردم و آن گاه فاطمه علیهاالسلام را صدا زدم، جوابی نشنیدم، دانستم که به ملکوت اعلی پیوسته است.(1)

همچنین سلمی، امّ بنی رافع نقل می کند که در لحظه های واپسین زندگانی حضرت زهرا علیهاالسلام در خدمتش بودم. آبی برای غسل و شست وشوی بدن خواست، آماده کردم. سپس فرمود: «لباس های تازه مرا بیاورید.» آوردم. آنها را به تن کرد و در بسترِ خواب، رو به قبله قرار گرفت. آن گاه خطاب به من فرمود: «ای مادر! من در همین لحظه، قبض روح می شوم و به سوی پروردگارم خواهم رفت. من از جان فارغ شدم و غسل کرده و با لباس های

ص: 75

پاکیزه آرمیده ام. پس هیچ کس لباس از تن من نگیرد».(1)

 روایت های دیگر حاکی از آن است که حضرت زهرا علیهاالسلام به شهادت حسینش در کربلا واقف بوده است. چنانچه همواره این شعر را زمزمه می کرد: «فرزندانم، دیشب را گرسنه به روز آوردند. فرزند کوچک من حسین در میدان جنگ کشته می شود. در کربلا، فرزندم را با حیله و تزویر شهید می کنند. وای و نکبت و عذاب بر قاتلانش باد».(2)

آگاهی حضرت زهرا علیهاالسلام از وقایع گذشته و آینده از دیگر جنبه های وجودی اوست. عمار یاسر نقل می کند:

روزی حضرت فاطمه علیهاالسلام خطاب به حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: «علی جان! بیا تا تو را از آنچه در گذشته اتفاق افتاد و آنچه در حالِ به وقوع پیوستن است و آنچه در آینده رخ خواهد داد تا روز قیامت، مطلع سازم. ای ابا الحسن! بدان که خداوند نور [وجود] مرا آفرید، در حالی که پیوسته تسبیح خدای بزرگ می گفت... و من از همان نور هستم. ای ابا الحسن! مؤمن با نور خدای تعالی [به حقایق] نظر می کند».(3)

ص: 76

از جلوه های دیگر علم زهرا علیهاالسلام می توان از «مُصحف» ایشان نام برد.

علیهاالسلام می نوشت تا به صورت کتاب بزرگی درآمد. بنابراین، «مصحف فاطمه» مطالبی است که خداوند به وسیله جبرئیل علیه السلام به آن حضرت الهام کرده است.(1)

نافع ابن ابی حمرا می گوید: مدت 9 ماه و به قولی 6 ماه(1) و بنابر نقل سوم 12 ماه،(2) رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتی برای نماز صبح به مسجد تشریف می برد، از کنار خانه فاطمه  علیهاالسلامعبور می کرد و می فرمود: «السلام علیکم اهل البیت و رحمة اللّه و برکاته، الصّلاة و بعد این آیه را تلاوت می کرد: انّما یرید اللّه ...».(3)

بگو من برای انجام رسالتم، پاداشی از شما نمی خواهم مگر محبت و اظهار دوستی با خویشان نزدیکم.» (شورا: 23)، کسی پرسید: ای رسول خدا! خویشان نزدیکت که دوستی آنان بر ما واجب است، چه کسانی هستند؟ حضرت در پاسخ فرمود: «علی، فاطمه و دو فرزندشان حسن و حسین علیهم السلام».(1)

پیامبر همچنین فرمود: «خداوند اجر و پاداش رسالت مرا محبت و دوستی اهل بیت من بر شما قرار داده است و من فردای قیامت در مورد آن از شما خواهم پرسید.»(2) و کسی که دخترم، فاطمه را دوست داشته باشد، او در بهشت همراه من است.(3)

می بینیم که چگونه فرزندان پیامبر از زهرا علیهاالسلام، تنها دختر او بازمانده اند. آیا از هیچ کسی بدین گونه، نسلی انبوه برجای مانده است؟ این در حالی است که به گواهی همه تاریخ نگاران، هیچ یک از فرزندان رسول خدا صلی الله علیه و آله و فرزندان آنها زنده نماندند و از آنان نسلی پا نگرفت، به جز فاطمه علیهاالسلام که هرچند کوتاه زیست، ولی به برکت وجود او، خداوند به رسول خدا صلی الله علیه و آله توجهی ویژه داشت.(1)

رضای تو راضی می گردد.(1)

- در شب معراج دیدم که بر درِ بهشت این کلمات نوشته بود: خدایی نیست جز خدای بی همتا؛ محمد، فرستاده خداست؛ علی، محبوب خداست؛ فاطمه، حسن و حسین، برگزیدگان خدایند. از رحمت خداوند دورند، کسانی که با آنها کینه و دشمنی دارند.(2)

- دخترم، فاطمه با فرزندان و شیعیانش وارد بهشت می شود و در این باره است که خدای تعالی می فرماید: «هرگز هول و هراس روز قیامت، آنها را غمگین نمی سازد و آنچه از نعمت ها که به آن مشتاق و مایلند، در بهشت تا ابد بهره مندند.» به خدا سوگند، آنان، فاطمه علیهاالسلام و ذریّه و شیعیانش هستند.(3)

از علی علیه السلام درباره فاطمه علیهاالسلام پرسیدند، فرمود: «فاطمه بهترین یاور من در راه اطاعت و بندگی خداست.»(4) امام صادق علیه السلام به شخصی که نام دخترش را فاطمه گذاشته بود، فرمود: «حال که نام او را فاطمه گذاشته ای،

ص: 82

دشنامش مده، نفرینش مکن و او را مزن».(1)

 امام عصر علیه السلام در یکی از نامه هایشان فرموده است: «دختر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، فاطمه زهرا علیهاالسلام، الگو و مقتدای من است».(2)

امام کاظم علیه السلام فرمود: «فاطمه بانوی بسیار راستگویی بود که او را به شهادت رسانده اند».(3)

ص: 83

قدرت حق تعالی را تجلی دادند، خدمت هایی کردند که ما را و شما را و همه بشر را به اعجاب  درآورده است.(1)

- همه باید دستورمان را از اسلام به وسیله او [حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام] و فرزندان او بگیریم و همان طوری که او بوده است، باشیم.(2)

- ما مفتخریم که... صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ماست.(3)

مقام معظم رهبری:

- ما باید احساس محبت به فاطمه زهرا علیهاالسلام را در زندگی خود پیاده کنیم؛ زیرا بدون پیوند عملی به اصل آن، محبت مورد سؤال قرار خواهد گرفت. در پی محبت باید اطاعت و متابعت باشد.(4)

- خداوند با توجه به معرفت، خلوص، صبر و فداکاری حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام، آن حضرت را مرکز فیوضات خود قرار داده است. ما که خود را محبّ آن بانوی بزرگ اسلام می دانیم، باید در اطاعت، عبادت و جهاد، رهرو آن حضرت باشیم.

- ما محبت به آن حضرت را باید در عمل خود نشان دهیم. آیا به راستی ما نیز همانند فاطمه زهرا علیهاالسلام حاضریم برای سیر کردن گرسنگان، قرص نانی را از گلوی خود و فرزندانمان بزنیم.

ص: 85

- سعی کنید پیروان صادق حضرت فاطمه علیهاالسلام باشید.

- مادران ما می دانند اگر بخواهند پیروان صادق فاطمه علیهاالسلام باشند، باید در دامان  خویش، یاران حسین علیه السلام و زینب علیهاالسلام را بپرورانند.

- عمده ترین رمز بقای اسلام، از طریق اولاد زهرا علیهاالسلام باقی ماند.

- خودسازی و تأثیر سازنده در محیط زندگی انسان ها، راهی است که فاطمه زهرا علیهاالسلام پیمود و ما نیز به عنوان پیروان آن حضرت باید در همین راه حرکت کنیم.

- در دوران بعد از هجرت و در آغاز سنین تکلیف، فاطمه زهرا علیهاالسلام با علی بن ابی طالب علیه السلام ازدواج می کند. آن مهریه فاطمه است، آن جهیزیه فاطمه علیهاالسلام است. شاید همه شما بدانید که فاطمه زهرا علیهاالسلام که دختر شخص اول دنیای اسلام بود و پدرش بر آن مردم حاکم بود، با چه سادگی و وضع فقیرانه ای، ازدواج خود را می گذراند.

- در دورانی هم که راه فتوحات و غنایم باز شده است، دختر پیغمبر ذره ای از لذت های دنیا و تشریفات و تجملات و چیزهایی را که دل دخترهای جوان و زن ها متوجه آنهاست، به خود راه نمی دهد.

- آن خطبه ای که فاطمه زهرا علیهاالسلام در مسجد مدینه بعد از رحلت پیغمبر ایراد کرده است، خطبه ای است که به گفته علامه مجلسی، بزرگان، فصحا، بلغا و دانشمندان باید بنشینند کلمات و عبارات این خطبه را معنی کنند. این قدر پرمعنی است از لحاظ زیبایی هنری، این سخن فاطمه زهرا علیهاالسلام مِثلِ زیباترین و بلندترین کلمات «نهج البلاغه» و در حد سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام است.

ص: 86

- فاطمه زهرا علیهاالسلام می رود در مسجد مدینه می ایستد در مقابل مردم و ارتجالاً حرف می زند. شاید ایشان یک ساعت صحبت کرده است. با بهترین و زیباترین عبارات و زبده ترین و گزیده ترین معانی.

- آن عبادتش، این فصاحت و بلاغتش، این فرزانگی و دانشش، این معرفت و  حکمتش، آن جهاد و مبارزه اش، آن رفتارش به عنوان یک مادر، آن احساسش به مستمندان.

- این شخصیت جامع الاطراف فاطمه زهرا علیهاالسلام است، این الگوست، الگوی زن مسلمان این است.(1)

- فاطمه زهرا علیهاالسلام، فرشته نجات انسان ها در طول تاریخ است.(2)

- فاطمه زهرا علیهاالسلام در قله بشریت قرار دارد و کسی از او بالاتر نیست.(3)

- تا دنیا دنیاست، خورشید درخشان اظهر زهرای اطهر خواهد درخشید.(4)

- آن بزرگوار، از یک طرف، مظهر تعبد و تسلیم در مقابل تکلیف الهی و مظهر مجاهدت و شهادت مظلومانه است و از طرف دیگر، مظهر عظمت و شکوه و تنویر افکار عامه ملت اسلام در طول قرن هاست.(5)

- اسلام، فاطمه، آن عنصر برجسته و ممتاز ملکوتی را به عنوان نمونه و

ص: 87

اسوه زن معرفی می کند.(1)

- فاطمه زهرا علیهاالسلام به صورت، یک بشر و یک زن، آن هم زنی جوان است، اما در معنی یک حقیقت عظیم و یک نور درخشان الهی و یک بنده صالح و یک انسان ممتاز و برگزیده است.(2)

- او، عِدل و همپایه و هم سنگ امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.(3)

ص: 88

دختری همچون مریم به من عطا کرد».(1)

علیه السلام رفت و گفت: رسول خدا شما را پیش خود خواسته است.

علی علیه السلام با شتاب، خود را به نزد پیامبر رساند و ابوذر نیز با آن حضرت به سوی رسول اللّه حرکت کرد. ابوذر نزد پیامبر از آن صحنه شگفت انگیز سخن به میان آورد. پیامبر که آثار حیرت را در چهره ابوذر دید، خطاب به او فرمود:

«ای اباذر! از این کار تعجب نکن؛ زیرا برای خداوند در زمین، ملائکه سیاری هستند که خدمت رسانی و کمک به آل «محمد» صلی الله علیه و آله به آنها واگذار شده است(1)  [و آنها همیشه در خدمت خاندان و عترت من هستند]».

مادر جان! فرزندان بنی فلان] بچه های مدینه] برای عیدشان لباس نو دوخته اند. آیا برای عید ما لباس نو تهیه نمی کنی؟

فاطمه  علیهاالسلام با اینکه می دانست تهیه چنین لباسی در آینده نزدیک برای او میسر نیست، ولی دل نور چشمانش را نرنجانید و با امید سرشار به یاری پروردگار و توکل بر خدا، در پاسخ فرزندان عزیزش چنین فرمود: چرا، ان شاء اللّه و به خواست خدا برایتان لباس نو آماده می کنم.

روزهای عید فرا رسید و شاید فاطمه علیهاالسلام نگران بود که ناگاه جبرئیل فرود آمد و دو پیراهن از پارچه های بهشت تقدیم پیامبر کرد. رسول خدا صلی الله علیه و آله از برادرش، جبرئیل پرسید: این پارچه و پیراهن چیست و برای کیست؟

 جبرئیل آن حضرت را نسبت به سخنان حسنین علیهماالسلام برای مادرشان و سخن فاطمه علیه السلام برای آن دو بزرگوار آگاه ساخت و سپس فرمود: «آن گاه که فاطمه علیهاالسلام به فرزندانش فرمود: ان شاء اللّه برای عیدتان لباس نو می سازم، خداوند نیز با شنیدن این کلام فاطمه فرمود: سزاوار نیست فاطمه را در این گفتارش تکذیب کنم».(1)

سرانجام به سراغ دخترش فاطمه علیهاالسلام آمد و فرمود: دخترم، غذایی داری که من تناول کنم؛ زیرا گرسنه ام؟ فاطمه علیهاالسلام گفت: نه، به خدا سوگند. هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از پیش فاطمه علیهاالسلامرفت، زنی از همسایگان، دو قرص نان و مقداری گوشت برای فاطمه علیهاالسلام هدیه آورد و حضرت آن را گرفت و در ظرفی گذاشت و روی آن را پوشاند و گفت: «به خدا سوگند، رسول اللّه صلی الله علیه و آله را بر خودم و فرزندانم مقدم می دارم!» این در حالی بود که همه گرسنه بودند.

حسن و حسین را به سراغ پیامبر فرستاد و از او خواست تا به خانه بیاید. آن گاه که پیامبر آمد، فاطمه گفت: «فدایت شوم چیزی خداوند برای ما فرستاده است و من آن را برای شما ذخیره کرده ام.» پیامبر فرمود: بیاور و او ظرف غذا را نزد آن حضرت آورد. هنگامی که پیامبر سر ظرف را برداشت، مملو از نان و گوشت بود. هنگامی که فاطمه آن را دید، در تعجب فرو رفت و فهمید این برکت و نعمتی است از سوی خدا. شکر خدا را به جا آورد و بر پیامبر درود فرستاد.

 پیامبر فرمود: دخترم! این غذا را از کجا آورده ای؟!

فاطمه علیهاالسلام گفت: «این از سوی خدا است، خداوند هر کس را بخواهد، بی حساب روزی می دهد»!

پیامبر شکر خدا را به جا آورد و این جمله را فرمود: شکر می کنیم خدایی را که تو را شبیه مریم بانوی زنان بنی اسرائیل قرار داد.

 ... سپس پیامبر کسی را به سراغ علی علیه السلام فرستاد. او آمد و همگی از آن غذا خوردند و بقیّه همسران پیامبر نیز خوردند. همگی سیر شدند و

ص: 93

هنوز ظرف غذا پر بود.

فاطمه علیهاالسلام می گوید: من از آن [غذا] برای همه همسایگان فرستادم و خدا در آن، برکت و خیر زیادی قرار داد.(1)

دوازده میلیون را که اندوخته ام، با هشت میلیون دیگر از برادر و پدرم بگیرم و بیست میلیون به دکتری بدهم که مرا صحیح و سالم کند، ولی فکر نکنم دکتری پیدا شود که بتواند مرا خوب کند. من ناکام و جوان مرگ و با دلی پرغصه از دنیا می روم و شروع کرد به گریه و ناله کردن.

آن بی بی گفت: ای خانم! من یک پزشک سراغ دارم. گفت: این مبلغ را به او می دهم.

گفت: پول مال خودت باشد و بدان من سیّده هستم و جدّه من فاطمه زهرا علیهاالسلام است که او هم پهلویش شکسته بود. اگر می خواهی خوب شوی، با حال و اشک ریزان بگو: ای فاطمه پهلو شکسته.

دخترم گریه اش گرفت و شروع کرد به گفتن: «ای فاطمه پهلو شکسته!» آن بی بی هم رفت گوشه خانه و با گریه گفت: «ای فاطمه پهلو شکسته! من یک بیمار آلمانی آورده ام درِ خانه ات»، من هم آمدم توی حیاط و با حال اشک آلود می گفتم: «یا فاطمه پهلو شکسته!»

همه در شور و حال عجیبی بودیم که ناگهان دخترم صدا زد: پدر بیا! ما هراسان آمدیم نزد دخترم، دیدیم که کاملاً شفا یافته.

گفت:

الان یک بانوی مجللّه ای آمد و بر پهلوی من دستی کشید و فرمود: خوب  می شوی! گفتم: شما که هستید؟ فرمود: من همان کسی هستم که الان مرا خواندید، من فاطمه پهلو شکسته هستم.(1)

ص: 95

مشکلات را سبب دریافت اجر و پاداش.(1)

پنج - امر به معروف

امر و دعوت به خوبی ها را مایه صلاح و رستگاری همگان ساخت.(2)

شش - حرمت قذف و شراب

شراب خواری و می گساری را حرام کرد تا از پلیدی و ناپاکی دور بمانید و پرهیز از نسبت ناروا را مانع از افتادن در وادی نفرین شدگان قرار داد.(3)

هفت - ثواب و عقاب اعمال

خداوند، پاداش را بر طاعت خود قرار داد تا بندگان را به بهشت برین روانه کند.(4)

و کیفر و بازخواست را بر معصیت خود مقرر کرد تا بندگانش را از انجام اعمال عقوبت زا باز دارد.(5)

زهرا دریافته بود که اگر چرخ حادثه این گونه بچرخد، دیری نخواهد  گذشت که سنت های جاهلیت در نقاب دل فریب مذهب، ظاهر خواهد شد و او به امانتی الهی می اندیشید که در غدیر خم به عهده علی علیه السلام و خاندانش واگذار شده بود.(1)

مسجد، مرکز اجتماع مسلمانان، حل اختلاف ها و دعواها بود. فاطمه نیز تصمیم گرفت برای دادخواهی به مسجد برود. او می خواست با صاعقه آتشین کلامش، پرده تزویر زمانه را بدرد و با بیان احساس برانگیزش، وجدان های مرده را زنده کند؛(2) زیرا اگر به مسجد نمی رفت و خاموش می ماند، مردم، حقیقت را در نمی یافتند و تاریخ، واقعه را فراموش می کرد.

فاطمه، مقنعه را گرد سر و گردن پیچید و ردای خود را بر تن افکند و به فرمان خدا به پا خاست. از خانه او تا مسجد چند گام بیش نبود. با گام هایی استوار پای در راه نهاد. گویی محمد است که بازگشته تا از نو، راه نیکو زیستن را به انسان بیاموزد و او را به سرچشمه روشنایی و جاودانگی رهنمون گردد.

او در حلقه ای از زنان و دختران به مسجد پای نهاد تا پیام خود را به امت و تاریخ ابلاغ کند.(3) شاید این نخستین باری بود که حضرت صدیقه

ص: 100

علیهاالسلام پس از رحلت پدر بزرگوار خویش به مسجد تشریف فرما می شد.(1) پس عجیب نیست اگر مهاجر و انصار در هاله ای از غم فرو روند. در این هنگام، پاره تن رسول الله، ناله ای شدید از دل برآورد. من نمی دانم این ناله کدام معانی و مفاهیم را در خود جای داده بود که مردم را این چنین به گریه انداخت. آیا فقط یک ناله، می تواند  چشم ها را بگریاند و قلب ها را آتش بزند؟(2)

تنها دختر پیامبر و همسر بنیان گذار بلاغت عرب، زبان به سخن گشود:

اَلْحَمْدُلِلّهِ عَلی ما اَنْعَمَ و لَهُ الشکرُ عَلی ما اَلْهَم.

ستایش از آنِ خداست به خاطر نعمت هایی که بخشیده است و سپاس شایسته اوست، برای اندیشه پاکی که در دل ها آفریده است.

وَ اَشْهَدُ اَنْ لااله الاالله وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ.

من گواهی می دهم که جز الله خداوندی نیست، همان که یگانه و بی انباز است.

وَ اَشْهَدُ اَنَّ اَبی محمّدا عبدُهُ وَ رَسُولُه.

و نیز گواهی می دهم که پدرم محمد بنده و فرستاده خداست.

فَاَنارَاللّه ُ بِاَبی مُحَمَّدٍ ظُلَمَها وَ کَشَفَ عَنِ الْقُلُوبِ بُهَمَها و جَلی عَنِ الاْبْصارِ غُممها.

خداوند با نور پدرم، محمد، تاریکی جهان را روشن ساخت و دل ها را از تیرگی پرداخت و پرده های برابر چشمان را برانداخت... از آن پس با مهر و انتخاب و ایثار او را نزد خویش برد.

ص: 101

تاریخ در برابر این واژه های آسمانی، شگفت زده شده بود. گویی آن بانوی بهشتی به زمین فرود آمده است تا پرتویی از ستارگان آسمان را برایشان ارمغان آورد. فاطمه لحظه ای خاموش گشت و نیروی خویش را گرد آورد تا نخل را بجنباند، باشد که خرمای تازه چیده برایش فرو بارد:

مردم بدانید که من فاطمه ام و پدرم، محمد بود. این را پیش تر گفته ام و دیگربار نیز می گویم، نه سخنم بیهوده است، نه رفتارم ستمگرانه. مسلمانان!  آیا باید میراث من ربوده شود؟ آیا خود، آگاهانه، کتاب خدا را کنار نهادید و آن را پشت سر انداختید؟ آیا خداوند آیه های ارث را درباره شما نازل فرمود و پدر مرا از آن مستثنا ساخت؟ اکنون تا دیدار آن جهان، این چهارپای آماده و زین برنهاده از آنِ تو باد. وعده گاه ما روز رستاخیز است. چه نیکوست که داور، خدا باشد و وکیل، محمد و هنگامه، قیامت و آن روز است که تباه کاران زیان خواهند دید.

سخنان تاریخ ساز فاطمه علیهاالسلام برخاسته از باور عمیق او به حق و حقیقت و بیانگر حقایق مکتب وحی بود. حیف که وجدان ها مرده بود و در مدت بسیار کوتاه، سفارش های پیامبر نسبت به خاندان پاکش فراموش شد. گویا چشم بینا و گوش شنوایی نبود تا حقایق را ببیند و بشنود و دخت گرامی رسول خدا صلی الله علیه و آلهرا یاری کند. پس زهرا با یک دنیا غم و اندوه، مسجد را ترک کرد.

مردان به چشم اندازی خیره شدند که در آن افق هایی فرارویشان پیدا بود؛ افق هایی که فاطمه گشوده بود. بدین سان، انسان گریخت و امانتی را که آسمان ها و زمین تحمل نکرده بودند و او بر دوش گرفته بود، بر زمین

ص: 102

افکند. به راستی که انسان بسی ستمگر و نادان است.(1)

ص: 103

گل محض! گلدان محض! یازده گل بوته سبز و سرخت را از جویبار کدامین دامان سیراب کرده ای؟ کلمات در رکاب نام سیلی خورده ات بی تاب تر از همیشه اند.

حرف که می زنی، همه موجودات را به تکان وا می داری. دلم در مهرِ تو می پیچد. توفان به پا کرده ای میان یافته هایم. هوایم از پَرهیب خیالت معطّر است.

چشم هایت را به جهان پیرامون می گشایی. لبخندهایت تا همیشه بوی گل محمدی می گیرد.

خوشا سقف هایی که حجم نگاهت را به دوش گرفته اند!

چشم هایت از شرقِ حجاز طلوع می کند. خدیجه علیهاالسلام منتظر است.

با تمام کوچکی ات - کوهوار - تکیه گاه پیامبر شده ای.

خوشا هوایی که نفس می کشی؛ هوایی که از دشتستان های دامن خدیجه بزرگ برمی خیزد!

خوشا بوی مادر! خوشا خنده های آسمانی پدر!

بانوی آیینه و راز! برمی خیزی و جهانی با تو برمی خیزد و تو هیچ گاه چون

دریچه های باز و بسته شهر، بی کبوتر و پرواز نخواهی ماند.

حسین هدایتی

ص: 105

از شانه های زمین، یاس های سپید، چون پیغام های بشارت، بالا می روند. کوهستان، صدای نفس هایش را ترانه می شود و کهکشان ها، نزول ستاره اش را شاعری می کنند. او می آید و کوچه های مدینه، طلوع گام هایش را به پیشواز می آیند.

او می آید. رودخانه های یخ بسته جهان، ترک برمی دارند و سپیدارهای جوان به سمت نور، قد راست می کنند.

او می آید تا دخترانِ زنده به گور شده عرب، غرور زن بودن را از بین خروارها خاک، حِس کنند.

 فاطمه، فریادی سرخ است در کوچه های مظلومیت علی علیه السلام. می ایستد تا خانه نشینی علی علیه السلام را نبیند و این گونه است که پرهای سپیدش در هجوم تیرهای کینه به خون می نشیند.

فاطمه می آید، می ایستد و می ماند تا زمینیان، حضور ملکوتی اش را آسمان شوند.

معصومه داوود آبادی

«فصلّ لرّبک وانحر؛ نماز به پای دار و قربانی کن.» تنها در اتصال با مبدأ آفرینش است که این چشمه فزاینده بیشتر و بیشتر می جوشد. یاد خداست که رنج های کشیده و ناکشیده ات را برایت آسان می سازد. چشم به خدا داشته باش که چشم زخم های گمراهان اثری ندارد. زمام کارها همه در دست اوست و اوست که از فیض لایتناهی خویش، کوثر را به تو ارزانی داشته است.

«انّ شانئک هو الابتر؛ همانا سرزنشگران تو ابترند.» آنان نمی دانند که همچون کف های روی آب، دیری نمی گذرد و آفتابشان غروب می کند؛ نمی دانند که با  «نور» می جنگند و دشمنِ نور، دشمنِ خویشتن خویش است. آنان زیر آوارهای تاریخ، مدفون خواهند شد، ولی آنچه می ماند، خداست و مشیّت او. از سرزنش هایشان مهراس و میندیش که تو خدا داری و خدا پشت و پناه توست. آنان، ولی درمانده و بی پناهند. گمان می کنند که دولت تو دیری نمی پاید، ولی نمی دانند که رفتنی، ابر است و ماندنی، خورشید. خورشید چشم های تو جاودان خواهد درخشید. نومید مباش؛ ما فاطمه علیهاالسلام را به تو ارزانی داشتیم و این کوثر ماست که به تو می بخشیم. از این، پس شاهراهِ کوثرِ وجود فاطمه علیهاالسلام است که آیه های رسالت تو را به جهانیان پیوند می زند.

از این پس، لوح محفوظ، جان و ضمیر پاک فاطمه علیهاالسلام است. راضیه و مرضیه، نفس مطمئنه زهرایی است که وقتی از صحرای محشر می گذرد، همه باید سرها به زیر افکنند.

از این پس، فاطمه علیهاالسلام است که مادر آفرینش است و از دامان عصمت

ص: 108

و مادری اوست که موعود آخرالزمان زاده می شود. فاطمه علیهاالسلام را سرمشق قرار داده ایم تا بدانند که زن بودن؛ یعنی فاطمه وار زیستن.

فاطمه علیهاالسلام را یک مادر آفریده ایم. فاطمه علیهاالسلام قلب خاندان نبوی است و از اوست که حیات، در رگ های رسالت و پیامبری جریان دارد.

تا وقتی که یک زن، زنی به عظمت فاطمه علیهاالسلام، زیر عبای آل کسا نباشد، اهل بیت علیهم السلام کامل نمی شود.

فاطمه علیهاالسلام، مصراع جدایی ناپذیر قصیده بعثت است.

نومید مباش پیامبر! ما فاطمه علیهاالسلام، کوثر را به تو ارزانی داشتیم.

میثم امانی

خلوت، سر به آستان قدسی پروردگار می نهاد و یک دختر، پاداش چهل روز و شب دوری خدیجه از محمد صلی الله علیه و آله است.

یک دختر، سرانجامِ خوش این جدایی است.

آه، خدیجه بزرگ، بانوی دلتنگی های رسول، بانوی صبوری ها، برگزیده زنان!

کوثری از نور، کوثری از بهشت و این چهل روز، آغاز یک تاریخ بود.

فاطمه،بریده شده از گناه است و آغوش تو، تنها آغوش گرمی بخش عصمت خداست.

فاطمه، ستاره دنباله داری است که تا آخر دنیا، ادامه دارد.

فاطمه، مادر یازده ستاره نورانی است.

مادر یک تاریخ جاودانه.

خدیجه پنجی

- چه گفتی؟ صبر کنم؟! چنین است عمر من! تا به امروز از خدای، همین را طلبیده ام که دلی صبور به من عنایت فرماید تا این تنهایی عظیم بر من گران نیاید، که نیامده است.

- چی؟ گفتم که من اصلاً نگران ...

- خدیجه!

- این رسول خداست، مرا ببخش دلبندم!

- خدیجه جان! با که حدیث می کردی؟!

- راستش.... با... با...

- با که؟ من که در اینجا کسی را نمی یابم!

- با... کودکی که در شکم دارم. او مونس تنهایی من شده است!

- خدیجه! خبری خوش برایت دارم.

- چه خبری یا رسول اللّه؟

- برادرم، جبرئیل به من خبر داد که این فرزند، دختری پاکیزه است که نسل مرا خدای از او به وجود خواهد آورد و از آنان، پیشوایان دین و امامان به هم  خواهند رسید که حق تعالی پس از انقطاع وحی، ایشان را در زمین، خلیفه خویش خواهد گردانید.

- چنین باد، ای پیامبر خدا!(1)

*   *   *

چون خدیجه را درد زادن فرا گرفت، به سوی زنان قریش و فرزندان هاشم، کس فرستاد تا نزد او حاضر شوند. آنان در پاسخ رسول خدیجه گفتند: خدیجه را بگوی فرمان ما نبردی و قبول قول ما ننمودی و زن یتیم ابوطالب شدی که فقیر است و بی چیز. بدین سبب به خانه ات نمی آییم!

وقتی خدیجه، پیغام رسول را شنید، بسیار اندوهناک گردید و در حالی که از درد به خود می پیچید، به خدای بزرگ متوسل شد. پس خدای، فرشته ای فرستاد و من و آسیه و ساره و کلثوم را در بهشت برانگیخت تا به کمک وی بشتابیم. خدیجه با درد خویش می ساخت و دندان به هم می فشرد که وارد خانه رسول خدا صلی الله علیه و آله شدیم. از اینکه مبادا او از  سرزده وارد شدنمان وحشت کند، خود را به هیئت زنان بنی هاشم درآوردیم، ولی باز تا چشم خدیجه به ما افتاد، رنگ از رخش پرید. خواهرم، «ساره» که وضع را چنین دید، به سخن درآمد و گفت: سلام بر تو ای خدیجه! مترس که ما رسولان پروردگار توییم و به امر الهی به حضورت شرفیاب شده ایم تا در زادن این نوزاد فرخنده پی، کمک کارت باشیم. منم «ساره»، همسر ابراهیم خلیل.

آسیه گفت: منم «آسیه» دختر «مزاحم» که در بهشت از رفیقان تو خواهم بود.

خواهرم کلثوم گفت: منم «کلثوم»، خواهر موسای کلیم.

 چون نوبت به من رسید، گفتم: من هم «مریم» دختر عمرانم و مادر عیسی مسیح.

ص: 112

کم کم چهره خدیجه شکفته شد و لبخند رضایتی بر لبانش وزید. ما نیز دست به کار شدیم. چیزی نگذشت که زهرای عزیز پاکیزه تر از آنچه می پنداشتیم، فرود آمد و چنان نوری از جبین مبارکش ساطع گردید که تمام شرق و غرب جهان را فرا گرفت.

مکه در نور بال بال می زد و عرشیان در تکاپوی دیدار نو رسیده رسول خدا فرا می رفتند و فرود می آمدند تا بلکه اذن نزول بگیرند و دیده به دیدار فاطمه نورانی کنند!

من به دنبال آب می گشتم که دیدم ده حوری بهشتی هر یک با ابریق و تشتی وارد شده اند. بی درنگ فاطمه را بر سر دست گرفته، بوسیدم و بوییدم؛ چنان که سیبی سرخ را و چقدر بوی گل یاس می داد!

آن گاه به آب کوثر غسلش دادیم و با دو جامه بهشتی که با خود آورده بودیم، فرو پیچیدیمش؛ جامه ای به غایت سفیدی و نهایت خوش بویی. وقتی کامش را گشودیم، با زبانی فصیح، چنان که گویی صدایش از مرغزاران بهشت می وزد، فرمود:

اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه و اَنَّ اَبی رسولُ اللّه ُ و سیّدُ الاَنبیاء و اَنَّ بَعْلی سیّدُ الاوْصیاءِ وَ وُلْدی سادةُ الاسباط.

پس یکایک ما را به نام خواند و بر هر کدام درود فرستاد.

چه حالی داشتیم و از شادی در پوست خویش نمی گنجیدیم. خواهرم، «ساره»، فاطمه را چنان شوقمند به سینه فشرد که من بر جان نازنینش ترسیدم. صدای هلهله حوریان بهشتی با صدای صلوات ما درآمیخته بود که نورانیّت چهره فاطمه تمام آسمان  را فرا گرفت؛ چنان نوری که ماه تا بدان روز برخود  ندیده بود. پس همه یک صدا گفتیم:

ص: 113

ای خدیجه! این تو و این عزیزتر از جانی که طاهره است و مطهره و حق تعالی او و نسلش را برکت داده است. مبارکت باد فرزندی چنین که سرورزنان جهان است!

خدیجه با شادمانی تمام، زهرا علیهاالسلام را در آغوش گرفت و پستان به دهان مبارکش نهاد و چنان محو جمال مولود خود گردید که بی اختیار اشک شوق بر دیدگانش دوید. پس آن گاه زبان به حمد الهی گشود و چشم در چشم ما خندید.(1)

*   *   *

یادم نمی رود روزی که پادشاه حبشه، نجاشی، مرا به پیامبر خدا بخشید، ترس از آینده ای مبهم، التهابی عمیق را در دلم دامن می زد. نمی دانستم باید شادمان باشم  یا اندوهگین.

با این حال، آن گاه که چشمم به چهره نورانی پدرتان افتاد، چنان مهری از او در دلم جای گرفت که تمام خوشی های گذشته را از خاطرم زدود؛ هر چند که کنیز بودم و روز خوش برایم مفهومی نداشت!

از روزی که بدین منزل با صفا و صمیمی، قدم نهاده ام، چه قدر احساس خوشبختی می کنم؛ زیرا هیچ گاه مرا - با آنکه لایق نبوده ام - از خویش و فرزندان خود جدا ندانسته اید!

دوست دارم برخلاف روزهای پیشین که در برابر بزرگواری تان، زانوی ادب بر زمین می زدم و از علوم اولین و آخرینتان خوشه ها می چیدم، امروز را به من اجازه سخن بدهید. بگذارید آموخته هایم را در پیشگاهتان مرور کنم. خواهشم این است که از آغاز مرا بر این پرگویی ببخشایید و آن گونه که راحت ترید، بنشینید و به سخنانم گوش بسپارید.

اصلاً بهتر است شما به دیوار تکیه بزنید، یا نه، بر این پوست گوسفند که خوابگاه حسن و حسینتان است، دراز بکشید و با من در این سفر معنوی همراه شوید؛ سفر در کوچه پس کوچه های شکوهمند خاطرات خوشایند.

هر وقت که این گونه لبخند مهربانتان بر آن لبان نازک تر از گلبرگ می شکوفد، چقدر احساس آرامش می کنم!

بانوی من! یادتان هست داستان خلقت آدم ابوالبشر که از زبان پدرت - پیامبر خدا - برایم تعریف فرمودید؟! همان که درباره علت خلقت عالم و

ص: 115

آدم در آن سخن رفته است. راستی از کجا آغاز می شد؟!... بگذارید لختی بیندیشم...

آهان، یادم آمد؛ فرمودید:

«هنگامی که خدای تعالی، آدم علیه السلام را آفرید و از روح خود در او دمید، آدم به  جانب راست عرش نگریست و پنج شبح غرق در نور را در حال رکوع و سجود دید. آن گاه عرضه داشت: خدایا! آیا مگر قبل از آفریدن من، کسی را از خاک آفریده ای؟ خطاب آمد: یا آدم! نه، نیافریده ام. عرض کرد: پس این پنج شبح نورانی که به شکل و شمایل منند، کیانند؟

حق تعالی فرمود:

«اینها ذرّیه توأند. اگر آنان نبودند، همانا تو را نیز نمی آفریدم! نام هاشان را از اسامی خویش مشتق کرده ام؛ من محمودم و این، «محمد صلی الله علیه و آله» است. من عالی ام و این، «علی علیه السلام» است. من فاطرم و این، «فاطمه علیهاالسلام» است. من احسانم و این، «حسن علیه السلام» است. من محسنم و این، «حسین علیه السلام» است. اگر این پنج تن نبودند، نه بهشت و دوزخ را می آفریدم، نه عرش و کرسی را، نه آسمان و زمین را و نه فرشتگان و جن و انس را... . به عزّتم سوگند! هر بشری اگر ذرّه ای کینه اینان را به دل داشته باشد، او را در آتش دوزخ می افکنم. ای آدم!... این پنج تن برگزیدگان منند و نجات و هلاک هر کس، بسته به حبّ و بغضی است که نسبت به آنها دارد. یا آدم! هر وقت از من حاجتی خواستی، پس به آنان توسل کن...».

بانوی من! راستی این مردم چه قدر ناسپاسند، با آنکه از سرما می لرزند، باز به آفتاب وجود شما پشت می کنند، عجیب است کردار اینان!

ص: 116

هیچ وقت از ذهنم نمی رود روزی که پیامبر خدا، جمعتان را جمع دید و از صمیم دل و با مهربانی ویژه ای، خطاب به شما فرمود:

من با هر کس که با شما در جنگ باشد، در جنگم و با هر کس که با شما از در صلح و صفا درآید، در صلح و آشتی ام!

بانوی من! گاه که آن سخن پیامبر بزرگ را درباره شما به یاد می آورم، شادمانی چنان در بند بند وجودم می دود که نزدیک است بال درآورم. یادتان هست آن کلام  زیبا که فرمود:

این فاطمه است، آن گاه  که در محراب عبادت می ایستد، هفتاد هزار فرشته مقرّب بر او سلام می کنند و ندا می دهند: یا فاطمه! خدای ما تو را از میان جمیع زنان عالم انتخاب کرد و تو را از همه آلودگی ها پاک و منزّه گردانید!

یادت هست که به شوی گرامی ات درباره بانوی من چه فرمود؟ آری، همان که می فرماید:

یا علی! به درستی که فاطمه، پاره ای از تن و جان من است. اوست نور دیده و ثمره قلب من. آنچه او را ناپسند آید، مرا نیز ناپسند آید و آنچه او را مسرور گرداند، مرا شادمان خواهد ساخت... سپس تأمل کرد و فرمود: یا علی! پس از من هر چه در توان داری، به زهرا نیکی کن.

آن گاه دست به سوی آسمان گشود و گفت:

خدایا! من تو را گواه می گیرم، که دوست دارم هر کس اینان را دوست بدارد و دشمن می دارم آنانی را که با اینان دشمنی ورزند. هر که با این جماعت در ستیز باشد، من با او در ستیزم و هر که با اینان از در صلح و آشتی درآید، من با او در سلم و صفایم.

خانم! مرا ببخشید که خسته تان کرده ام. خدای مرا بکشد که یادم نبود کارهای خانه امروز به دوش شما بوده است. آخر مگر بارها نگفتم و اصرار

ص: 117

نورزیدم که بگذارید هر روز من به کار خانه برسم و شما تنها به امور آقازاده ها سرگرم باشید!

فرمودید: نه فضّه جان! کارهای خانه سخت است، بیا تقسیمشان کنیم؛ یک روز با تو و روز دیگر با من!

و من با آنکه هیچ بدین تقسیم راضی نبودم، چاره ای جز پذیرش نداشتم.  آخر مگر... .

بانوی من! انگار خیلی خسته تان کرده ام. باقی حرف ها بماند برای فرصتی دیگر. شما بهتر است استراحت کنید. من می روم دنبال آقازاده ها؛ یا... علی!(1)

ستاره در حال کوچیدن و آفتاب در حال افول؛ آفتابی که گرما و روشنایی و امید را در همه سو می پراکند.

آری، فاطمه به سکوت پناه برد و آنان که از گریه های او گلایه داشتند، دیگر صدای ناله ای را که از ژرفای قلبی شکسته برمی خاست، نشنیدند. هیچ کس نوای برآمده از دل او را نمی شنید، مگر آنکه گذارش به «بقیع» می افتاد.

آن گونه که ستارگان، پشت ابرهای تیره پنهان می شوند، فاطمه از دیدگان پنهان شد. پنهان شد تا همانند پروانه ای به جست وجوی خورشید رود؛ به جست وجوی بهارِ پشت سر که بادهای پاییزی آن را آشفته بودند.

 فاطمه پنهان گشت. اینک هیچ کس نوایش را نمی شنید. در حجره ای از شاخه خرما که با زندگانی دنیا بیگانه بود، خلوتی داشت. فرشتگان، حیات زمینی را نمی خواهند؛ بانوان بهشتی، زندگی در جهان خاکی را نمی پسندند؛ آنها که آسمان را جسته اند، تاب و توان انتظار ندارند.

آری، پیامبران هم آن گاه که می بینند برای اندرزهایشان گوش شنوایی نیست، به زبان سکوت سخن می گویند. در «خانه اندوه» (بیت الاحزان)، فاطمه همانند شمعی برافروخته می سوخت و جان خویشتن را به شعله می کشید تا نور و گرما را به همه جا بپراکند. فاطمه به زبان شمع سخن می گفت؛ زبانی که جز پروانگان نور آشنا، توان تکلم به آن را ندارند.

به این سان، فاطمه با سکوت فریاد می کرد: با طنین ناله خویشتن، شما را فرا می خوانم... انقلاب من در اندوه من فرو پیچیده است... و اعتراضم در اشک هایم نهفته است.

این است زبانی که من بر آن چیره ام. امید که شما این زبان را بفهمید... .

پروردگارا! اینان به من ستم کرده اند. مرا از چنگالشان آزاد ساز!

ص: 119

و شمع، سرا پا آب شد و جان خود را به آتش کشید، تا آن دم که جز حلقه های نور، چیزی از آن باقی نماند.

اکنون هنگام خاموشی اش فرا می رسید. چهره اش به ماهی همانند بود که شب زنده داری یک شامگاه دراز زمستانی، رخسارش را زرد کرده باشد.

صدایش از فرودست برمی آید، همگام با موج و اندوه. اشک هایش به سان بارانی که از آسمان پرخشم فرو می بارد، سیل انگیز بود.

اسماء، بستر بانوی خویش - این بانوی هر زن، در هر جای تاریخ - را گسترد، آن پیکر نحیف دیگر نمی توانست روحی چنان بزرگ را تاب بیاورد؛ روحی که  می خواست تا بی نهایت بال بگشاید.(1)

جبرئیل به پدرش پیشکش کرده بود، آراست. آن گاه، در حالی که لبخندی چهره اش را واگشاده بود، فرمود: «بسترم را میان حجره بگستر!»

فاطمه برای کوچیدن آماده می شود. در خانه، جز اسماء کسی نیست. اسماء با نگرانی به بانوی جوان می نگرد که در میانه ظلمت فراگستر شب، به هر سو نور می پاشد. فاطمه پیش از آنکه به بستر رود، گفت: «اسماء! من بسی بیزارم از اینکه پس از مرگ، جامه ای بر زن می افکنند که پیکرش را نشان می دهد. آیا می توانی مرا پس از مرگ، به خوبی بپوشانی؟»

و اسماء با پاسخ خویش، خاطر او را شاد ساخت: «من آن گاه که در «حبشه» به سر می بردم، دیدم که آنان برای این هنگامه چیزی می سازند. اگر پسندی، همانند آن را برایت می سازم».

فاطمه به نشانه موافقت، سر تکان داد و چند لحظه به اسماء خیره شد که اینک  جویبار امید در قلب شکسته اش جاری گشته بود.

اسماء، تختی آماده کرد و آن را واژگون ساخت. آن گاه شاخه ای نخل آورد و پایه های تخت را به هم پیوست و با ریسمانی از الیاف خرما، آن را استحکام بخشید. سپس پوششی بر آن گسترد. بر چهره بانوی بهشتی زمین، خشنودی و لبخند نمایان گشت: «آری، همانندِ این را برایم بساز. چه زیباست این، ای اسماء! مرا بپوشان؛ خداوند تو را بپوشاند».

فاطمه در بستر خویش آرمید و دستش را زیر گونه اش نهاد. آن گاه چشمانش را فروبست و خوابید. اسماء می شنید که او با آوایی فرشته وش زمزمه می کند: «سلام بر جبرئیل. پروردگارا! مرا در گستره خشنودی و به همسایگی و بر سرای خویش جای ده؛ که سرای تو جایگاه صلح و صفاست».

ص: 121

شمیم بهشت در فضا پیچید. اسماء به چهره فرشته گون بانویی نگریست که در آغاز جوانی با زمین وداع می گفت. آن سان که نوگلی در قلب بهار می پژمرد، همچون کبوتر سپیدی که بالش را شکسته باشند... . آه، ای بهشتی بانوی شهید!

سپس علی آمد، با پشتی خمیده، گویی که کوه اندوه را بر دوش داشت. اسماء با دستانی لزران، نامه اش را که فاطمه پیش از مرگ نگاشته بود، به علی سپرد. اشک همچون ابری که هوای باریدن دارد، در چشمان علی حلقه زد. آن گاه همانند کبوتری که امواج درمیانش گرفته باشند، درواژه های فاطمه غرق شد:

بسم الله الرحمن الرحیم

این، وصیت فاطمه دختر رسول خداست. او گواهی می دهد که معبودی جز الله نیست و محمد بنده و فرستاده اوست و بهشت و جهنم راست و حقیقی اند و هنگامه حقیقت که هیچ تردیدی در آن نیست، فرا می رسد و آن گاه خداوند، همه خفتگان گورها را برمی انگیزد.

ای علی! خداوند مرا که فاطمه ام و دختر محمد، همسر تو ساخت تا در دنیا و  آخرت از آن تو باشم. مرا به حنوط معطر ساز و شست وشو ده و با کفن، جامه بپوشان و بر من نماز بگزار و شبانه به گور بسپار و هیچ کس را آگاه نساز. تو را تا هنگامه قیامت به خدا می سپارم.

علی سرگشته و حیران، بر جای ایستاده بود. فاطمه، تنها مایه آرام و قرار و شکیبایی اش، اکنون با او وداع گفته و در میان این بادهای آتش خیز، تنهایش نهاده بود.

علی با کوه اندوه بر دوش، ایستاد؛ کوهی که ابرهای انبوه اشک خیز بر آن می باریدند.

ص: 122

آن قلب که دوستی از آن می تراوید، باز ایستاد. آن چهره که آفتاب را فرامی تابید، در حجاب رفت. آن پرتو که راه زندگانی او را روشن می ساخت، به خاموشی گرایید. «ذوالفقار» درهم می گرایید. ستون شادی فرو می ریخت. تاریکی، زمین را فرو می پوشاند. ستارگان لحظه به لحظه رخشنده تر می شدند. همانند چشمانی که از فراز زمین به ستاره ای که در حال فرو پاشیدن است، خیره مانده اند.

تاریخ هم حیران و سرگشته ایستاد. تاریکی شب افزون گشت واندوه همانند ابری که در سکوت می گرید، در خانه های مدینه جاری گشت. زوزه گرگ های دوردست، کوچ صلح و آرامش را بیم می داد. مردم مدینه گرد آمدند تا او را به خاک بسپارند. «ابوذر» به آنها گفت: «باز گردید! تشیع فاطمه به هنگامی دیگر وانهاده شده است».(1)

مردم بازگشتند و تاریخ، حیران ایستاد تا بنگرد که چه پیش می آید. مدینه در  خواب فرو رفت و پلک های سنگین از اندوه و اشک را بر هم نهاد. در آن شب، «یثرب» با چهره بیم آلود خویش، خاموش می گریست.(2)

در فراق یار (نجوای حزین علی علیه السلام با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله)

فاطمه، آرام خوابیده و دستش را زیر گونه اش نهاده بود. اینک آن روح بزرگ از تاب این پیکر نحیف پر کشیده بود؛ پیکری که بسی انتظار کشیده

ص: 123

بود تا به عناصر خاکی بپیوندد؛ پیکری که از همراهی با آن روح بزرگ، درمانده و اکنون هنگام آسودنش بود.

در حجره فاطمه تنها دو کودک بودند و زنی و چند مرد که صداقت را در دل داشتند.

تاریخ به زمزمه نماز و گریه اش گوش سپرده بود که از نوای سینه یاران در هنگامه باران حکایت می کرد. تاریخ حس کرد که باری بر دوشش سنگینی می کند. برای لحظه ای، سرش از خواب فرو افتاد و در تاریکی، به انتظار، چشمان خویش را بست.

فاطمه همانند رنگین کمانی دامن برکشید و رفت. تاریخ، چشمان خود را گشود و چیزی نیافت. تنها علی را دید که ایستاده، از جان خویش غبار می تکاند و در گوش پیامبر نجوا می کند:

ای رسول خدا صلی الله علیه و آله! درود بر تو، درود من و دخترت که نزد تو فرود آمد و بسی شتابان به تو پیوست. اکنون بر آن گزیده تو بی صبرم و از غم او آرام ندارم. اندوهم جاودانه است و شبم بی قرارانه، تا آن گاه که خداوند مرا نیز به منزلگاه تو برکشد، همان سرایی که او در آن آرام گرفته است. زود است که دخترت به تو خبر دهد چگونه امتت هم دست شدند تا او را در هم بشکنند. پس از او بپرس و حال را از او جویا شو. این در حالی است که هنوز از مرگ تو دیری نگذشته و  یاد تو از دل ها رخت برنبسته است. درود بر شما دو تن، درود و بدرود گوینده ای که نه یاوه می گوید و نه بد دل است. اگر کناره می گیرم، نه از دلتنگی است و اگر برپا می شوم، نه از بدگمانی به وعدهایی که خداوند به شکیبایان داده است.(1)

ص: 124

علی برخاست تا تنها رویاروی دنیا بایستد. او سخت احساس غربت می کرد. با دست خویش، بر آرزوهای خود، بر قلب خود و بر «ذوالفقار» خود خاک ریخت و حسرتمندانه زمزمه کرد: «از کف دادن محبوب ها، عین غربت است».

تاریخ ایستاد و بر زمان از کف رفته حسرت خورد. این فاطمه بود که در سکوت کوچیده بود و تاریخ نمی دانست او به کدام سو هجرت کرده است. نمی دانست به جهان چه پاسخی دهد. او خود، چنان که باید، ویژگی های این بانو را در نیافته بود.(1)

علی علیه السلام نشکفته پرپر شد؟ آیا باخبرید که بهار، عمر ندیده خزان گشت؟

ای سکوت شب! چرا شکسته نمی شوی و بر ماتم گل رخشنده پیامبر نمی گریی؟ چرا با زمزمه های علی علیه السلام هم صدا نمی شوی و با وی به ناله نمی نشینی؟

ای شهر مدینه! ای شهر پیامبر! که پیکر نازنین و درهم شکسته زهرای بتول علیهاالسلام را در دل خود جای داده ای، چرا با نونهالان علی علیه السلام و یتیمان فاطمه علیهاالسلام هم صدا نیستی و بر دیدگان، اشک جاری نمی کنی؟

ای شهر مدینه، ای شهر خاطره ها، ای شهر پیامبر و ای شهری که خاطرات تلخ و شیرین آل رسول الله صلی الله علیه و آله در دل تو ثبت است و صفحات تاریخ آکنده از خاطرات توست! هنوز کوچه های تنگ و باریک تو یادآور لحظاتی است که حسنین علیه السلام و زینب و ام کلثوم علیه السلام در آن تاریکی وحشت بار شب به دنبال پیکرِ درهم کوفته مادرشان با گام های کوچکشان همچون مرغان بی بال و پر، آهسته روان بودند و به سوی گورستان گام برمی داشتند و زمزمه هایشان سکوت شب را می شکست و در فضا گم می شد.

شما، ای ساکنان دیار سکوت و خاموشی که با جامه ای سپید در زیر خروارها خاک آرمیده اید و نظاره گر ناله های علی علیه السلام بر گور زهرای اطهر هستید و بدان گوش فرا می دهید، چرا با وی هم دردی نمی کنید؟

آخر علی علیه السلام تنهاست و درمیان آن همه مردم بی وفا، آن قدر تنها و بی کس است که به ناچار، عزیز گلگون کفنش را شبانه دفن می کند و یادگار پیامبر را با  پهلوی بشکسته و بازوی ورم کرده در درون خاک جای می دهد.

ص: 126

بیایید و با علی علیه السلام همراز شوید و با فاطمه علیهاالسلام دم ساز باشید. آخر، روزگاری شمع وجود او، روشنی بخش زندگی مشقت بار علی علیه السلام بود که شبی را آسوده بر بالین ننهاده و پیوسته با اهریمن صفتان پیکار می کرد و با تابش نور وجودش بر قلب نازنین علی علیه السلام شور و نشاط می بخشید. زندگی علی علیه السلام، یک پارچه صفا و عشق راستین شده بود، هرچند زندگی ساده و فقیرانه ای داشت، ولی فاطمه علیهاالسلام همه چیزش بود، اما اکنون... آیا هیچ می دانید که خانه علی علیه السلامدیگر فروغی ندارد و غبار اندوه از در و دیوارش می بارد؟

یتیمان فاطمه علیهاالسلام هر یک به کنجی نشسته و به جای آغوش گرم و پرمحبت مادر، زانوی غم به بغل زده اند و آرام آرام، اشک می ریزند. هیچ پرسیده اید که چرا غنچه های پژمرده بوستان زندگی علی علیه السلام و زهرای اطهر علیهاالسلام، آرام اشک می ریزند؟

چون بی وفا مردم شهر مدینه، چنان بر یادگار پیامبر ستم کردند و پیکرش را درهم شکستند که حتی شایستگی شنیدن ناله های عزیزان فاطمه علیهاالسلام را نداشتند.

ای کاش می توانستند های های بگریند و ناله کنند تا صدای گریه هایشان در گوش شما ساکنان وادی سکوت، طنین بیندازد که شاید با آنان هم آوا شوید و ناله کنید... .(1)

ص: 127

آن شب علی در آرزوی جایی بود که فاطمه، این هم سنگ قرآن، این آیت  آفرینش را در آن جای دهد.

اما بدانید ای بقیع رفتگان! او هیچ نشانی از خاک بر تن نداشت تا قبرِ او را در خاک جست وجو کنید. آسمان نیلگون، تصویری از یک گونه نیلی و سیلی خورده اوست و دریا، قطره ای از اشک فروریخته اش. فاطمه را در قلب علی جست وجو کنید.

فاطمه با علی ماند در «جمل»، در «صفین»، در «نهروان»؛ همان گونه که با علی بود در «بدر»، در «اُحُد» و در «خیبر»، فاطمه با گل های معطرش باقی ماند.

آری، آن گاه که در مداین، سجاده از زیر پای حسن علیه السلام کشیدند، این فاطمه بود که او را از زمین بلند کرد. آن روز که در کربلا سر حسین علیه السلام بر نی رفت، این فاطمه علیهاالسلام بود که خاک و خون از رخسارش زدود و آن شب که در خرابه شام، زینب علیهاالسلام لحظه ای به خواب رفت، این فاطمه بود که سر او را به دامان گرفت.

فاطمه با علی بود، با حسن و حسین ماند و با زینبیان هست و فردا از آنِ مکتب اوست و در آدینه ای که دوباره عدالت علی علیه السلام ظهور می کند، این انگشت نورانی اوست که مهدی اش را هدایت می کند و به او می گوید: «وَ سَیَعْلَمُ الَّذینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ».(1)

ص: 129

صدای نرم امام علی علیه السلام، سکوت شب را شکست: «... ای رسول خدا! پس از فاطمه علیهاالسلام، آسمان و زمین در دیدگانم زشت است. اندوهم جاودانه است و شبم در بی خوابی می گذرد. غمم، پیوسته در دل است تا خدا مرا نزد تو ساکن گرداند...».

 ...شب بود و علی و اشک و اشک و اشک.(1)

فراق فاطمه، تنها علی را داغدار نکرد، بلکه چشم فضیلت ها در داغ آن محبوبه پیامبر، خون گریست و دیدگان ارزش ها، همواره گریان آن مظلومه تاریخ ماند.

امروز، اگر آسمان دل ما هم ابری است،

اگر هوای چشمان ما هم به یاد «رنج فاطمه» و «غربت علی»، بارانی است،

این، تداوم همان گریستن های حسن و حسین و زینب و کلثوم علیهم السلام است.

آنان، سر در آغوش و بر شانه پدر نهادند و گریه کردند،

امروز ما در فاطمیه ای به وسعت ایران، سر بر شانه «مظلومیت شیعه»  می گذاریم و آرام می گرییم.

به عشق زهرا علیهاالسلام، دلخوشیم و از شهادتش، دلخون!

هنوز هم پرسش های ما بی پاسخ مانده است.

مگر فاطمه، تنها یادگار حضرت رسالت نبود؟

مگر سینه اش، بوسه گاه محمد نبود؟

مگر پیامبر، هر روز هنگام عبور از برابر «خانه فاطمه» به اهل آن خانه سلام نمی داد؟

مگر «مودت ذی القربی» توصیه قرآن و اجر رسالت رسول نبود؟

مگر خدا، خشم و رضای فاطمه را خشم و رضای خویش قرار نداد؟

پس چرا آن همه گریه و اشک؟

پس چرا آن همه بی حرمتی به حریم فاطمه؟

ص: 132

و چرا آن همه جفا بر آل مصطفی؟

شهر اگر شهر تو، پس حمله به آن خانه چرا؟

مرگ جان سوز چرا؟ دفن غریبانه چرا؟

راستی ... قبر فاطمه چرا مخفی است؟

و چرا در مدینه، انسانِ زائر می ماند که عقده دل کجا بگشاید و اشک دیده پای کدام نخل بریزد؟ و خیلی «چرا»های دیگر.

نام «فاطمه»، از تار دل ها نوای غم برمی آورد.

یاد «زهرا»، واژه های محزون و غربت زده را به «غم نامه» تبدیل می کند.

«ایام فاطمیه»، مجموعه ای از جگرهای سوزان، چشم های گریان، عزاداران سیه پوش و عاشقان درد آشناست،

فاطمیه، «فهرست غم» است، «سند مظلومیت» است، «ادعانامه شیعه» است.

 این روزها، ایام مرور اوراق کتاب رنج زهراست.

و هر ورق، شامل چندین «سوگ سروده» و «رنج نامه» است.

سرفصل های این کتاب، با واژه هایی همچون «پهلو»، «بازو»، «سینه»، «در سوخته»، «شعله آتش»، «میخ در»، «بستر بیماری» و «دفن شبانه» تدوین یافته است.

«رفتی، اما ز تو منظومه غم بر جا ماند

با دل خسته و بشکسته، علی تنها ماند...».

خدا را شاکریم که نعمت «غم زهرا» را ارزانی مان کرده است.

هم نوایی روح هایمان با اندوه های علی و فاطمه، نشان سیر شدن جان از «کوثر ولایت» است.

ص: 133

این غم، نشانه «محبت» است.

و... «تا نسوزد دل، نریزد اشک و خون از دیده ها».

هرچند در ایام فاطمیه، داغ ما تازه می شود، ولی مرور بر این «فهرست غم»، ما را به فاطمه نزدیک تر می کند، جانمان، جرعه نوش «زمزم ولا» می شود، قلبمان شفافیت زهره زهرا را بهتر لمس می کندو گریه ها، شفیع ما می گردد تا در آسمان عترت، عزت یابیم. قطرات اشک، در سوگ «اهل بیت»، ما را هم «اهل» این «بیت» می کند و مهمان سفره تولاّ.(1)

یاس را پیغمبران بو کرده اند

یاس ها یادآور پروانه اند

یاس ها پیغمبران خانه اند

یاس خوش بوی محمد داغ دید

صد فدک، زخم از گل این باغ دید

باید از فقدان گل، خونجوش بود

در فراق یاس مشکی پوش بود

حضرت زهرا دلش از یاس بود

دانه های اشکش از الماس بود

داغ عطر یاس زهرا زیر ماه

می چکانید اشک حیدر را به چاه

اشک می ریزد علی مانند رود

بر تن زهرا، گل یاس کبود

گریه آری، گریه چون ابر چمن

بر کبود یاس و سرخ نسترن

گریه کن حیدر که مقصد مشکل است

این جدایی از محمد مشکل است

این دل یاس است و روح یاسمین

این امانت را امین باش از زمین

نیمه شب، دردانه باید در مغاک

ریخت بر روی گل خورشید، خاک

ص: 135

مدفن این لاله غیر از چاه نیست

جز تو کس از قبر او آگاه نیست

احتراق لاله را دیدیم ما

گل دمیده خون بجوشیدیم ما

احمد عزیزی

پیوسته شِکوِه دارد از گردش زمانه(1)

ولیده نیشابوری (ژولیده)

محسن به جا نماند و عزایش هنوز هست!

گر سر زند به کلبه احزان او کسی

پی می برد که شور و نوایش هنوز هست

سودی نخواست از فدک، اما به یادگار

آن خطبه بلیغ و رسایش هنوز هست

تا انتقام مادر خود را کشد ز خصم

مهدی - که باد جان به فدایش - هنوز هست

گر نیستیم قابل دیدار او (شفق)!

ما را به سینه، عشق لقایش هنوز هست(1)

محمد جواد غفور زاده (شفق)

 *   *   *

گر نگاهی به ما کند زهرا

دردها را دوا کند زهرا

بر دل و جان ما صفا بخشد

گر نگاهی به ما کند زهرا

کم مخواه از عطای بسیارش

کانچه خواهی، عطا کند زهرا

نه عجب، گر به شأن او گویند:

خاک را کیمیا کند زهرا

ص: 138

از کمال عبادت و طاعت

حکم بر ما سوا کند زهرا(1)

*   *   *

ای نام تو از نام خدا، یا زهرا

ذکر تو شفای دردها یا، زهرا

از بهر خدا به دوستان کن نظری

حاجات همه روا نما یا زهرا

هستیم به زندان بلا و دشمن

ما را ز بلا رها نما یا زهرا

ما جمله گرفتار و فقیر و بیمار

از حق بطلب چاره ما یا زهرا

تو شافعه محشر و ما غرق گناه

بخشای گناه جمله را یا زهرا(2)

*   *   *

آن شب که دفن کرد علی، بی صدا تو را

خون گریه کرد چشم خدا در عزا، تو را

در گوش چاه، گوهر نجوا نمی شکست

ای آشنای درد، علی داشت تا تو را

ای مادر پدر! غمش از دست برده بود

ص: 139

همراه خود نداشت اگر مصطفی، تو را

ناموس دردهای علی بوده ای چو اشک

پیدا نخواست غیرت شیر خدا تو را

یک عمر در گلوی تو بغض استخوان شکست

در سایه داشت گرچه علی چون هما تو را

خم کرد، ای یگانه سپیدار باغ وحی

این هیجده بهار پر از ماجرا، تو را

دفن شبانه تو که با خواهش تو بود

فریاد روشنی است ز چندین جفا تو را(1)

نه امت از علی محروم می ماند

نه زهرا کشته می شد در جوانی

نه می شد خسته از این زندگانی

غدیر خم اگر سایه فکن بود

ولایت اهرمی دشمن شکن بود

صفوف ما جدا از هم نمی شد

شُکُوه و عزت ما کم نمی شد

نه صدها بار می مردیم هرروز

نه جام زهر می خوردیم هر روز

کنون ماییم و درد داغداری

کنون ماییم و اشک و سوگواری

ولایت، گنج عشقی در دل ماست

محبت هم سرشته با گِل ماست

کریمان با بدان هم بد نکردند

کسی را از در خود رد نکردند

اگر ناقابلیم و شرمساریم

به جز عشق شما چیزی نداریم

شما در ظاهر و باطن امیرید

عنایت کرده، دست ما بگیرید(1)

ص: 141

درباره زوایای پوشیده سیره فاطمه علیهاالسلام.

2. گفت وگو با دختران جوان درباره الگوبودن فاطمه علیهاالسلام و جاودانگی این الگو در تاریخ.

3. گفت وگو با جوانان درباره اینکه چگونه می توان فاطمه علیهاالسلام را بهتر و بیشتر شناخت و شناساند.

4. پخش تصویر جبهه های دفاع مقدس و استعانت آنان از نام مقدس حضرت فاطمه علیهاالسلام.

5. گزارش از زندگی خانواده های موفقی که زهرا و علی علیهماالسلام را الگوی خویش قرار داده اند.

6. تبیین شفاف و روشن جلوه های گوناگون شخصیت فاطمه علیهاالسلام برای جامعه.

7. تهیه گزارش با موضوع سخنان حضرت زهرا علیهاالسلام و پخش سخن مربوط به حضرت فاطمه علیهاالسلام در پایان گزارش.

8. تهیه گزارش از عزاداری بانوان غیرایرانی مقیم ایران در سوگ حضرت زهرا علیهاالسلام.

9. گفت وگو با بانوان غیرایرانی درباره حضرت زهرا و جلوه های الگویی ایشان.

10. معرفی و ترجمه زیارت نامه حضرت زهرا علیهاالسلام و فرازهای زیبایی از آن در یک برنامه جذاب.

11. تهیه گزارش از موفقیت هایی که اولیا و افراد در سایه توجه و توسل به زهرای اطهر علیهاالسلام به دست آورده اند.

ص: 143

12. گفت وگو با مردم درباره معانی نام های حضرت زهرا علیهاالسلام.

13. گفت وگو با مردم درباره اینکه آیا می توان زهرا علیهاالسلام را در پاره ای مسائل الگو دانست و در پاره ای مسائل به خاطر شرایط زمان الگو ندانست و جمع بندی صحیح از این مسئله در پایان برنامه.

زندگی مشترک، چه چیز توجه شما را به خود جلب می کند؟

10. به نظر شما آیا زنان ما نیز می توانند رفتاری همچون زهرا علیهاالسلام با شوهرانشان داشته باشند؟

11. مهریه حضرت زهرا علیهاالسلام چه بود و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را به چه مصرفی رسانید؟ تا چه حد جامعه ما به این ارزش نزدیک و تا چه حد از آن دور است؟

 12. به نظر شما آیا زهرای اطهر علیهاالسلام از اینکه بیشتر کارهای خانه را - که در آن زمان کارهای سختی بود - خود انجام می داد، احساس ناراحتی نمی کرد و آن را نقصی در شخصیت خویش نمی دانست؟

13. علی علیه السلام تا چه حد در خانه، زهرای مرضیه علیهاالسلام را یاری می داد؟

14. اگر زنان جامعه ما بخواهند در حیا و حجاب از حضرت زهرا علیهاالسلام پیروی کنند، چگونه باید باشند؟

15. تاکنون کوشیده اید چه ویژگی هایی از زندگی حضرت فاطمه علیهاالسلام را در زندگی خود محقق کنید؟

16. حضرت زهرا علیهاالسلام جهیزیه ای ساده و در حد نیاز برگزید، در حالی که در آن زمان جهیزیه های سنگین نیز وجود داشت. به نظر شما در این باره تا چه حد باید به اسوه زنان عالم تأسی کرد و آثار آن چیست؟

17. زنان جامعه ما در حضور اجتماعی خود، چه درس هایی از حضرت فاطمه علیهاالسلام می گیرند؟

18. نمونه ای از زندگی مشترک سراغ دارید که جلوه هایی از زندگی علی علیه السلام و زهرا علیهاالسلام در آن نمایان باشد؟

ص: 145

9. چرا با وجود اینکه فاطمه علیهاالسلام برای ما الگوی تمام نمای یک زن کامل است، نتوانسته ایم ویژگی های روحی و اخلاقی ایشان را در میان زنان، در حد مطلوب شاهد باشیم؟

10. «زهرای اطهر علیهاالسلام الگوی زنان عالم است»؛ یعنی چه؟ پیروی از ایشان در چیست؟

11. حضرت پیامبر چگونه کارها را میان دو زوج جوان - زهرا علیهاالسلام و علی علیه السلام- تقسیم کردند؟ هدف ایشان از چنین تقسیمی چه بود؟

12. حضرت زهرا علیهاالسلام به عنوان بانویی که نه تنها در خانه، بلکه بیرون از خانه نیز حضور اجتماعی داشت، به کدام یک بیشتر می پرداخت؟

 13. آیا ازدواج حضرت زهرا علیهاالسلام در سنین پایین با امیرالمؤمنین علی علیه السلام، مانعی بر سر راه پیشرفت های معنوی و اجتماعی ایشان به شمار می رفت؟

14. ازدواج در اوان جوانی به پیروی از زهرای مرضیه علیهاالسلام چه آثار و برکاتی دارد؟

15. چرا حضرت زهرا علیهاالسلام بهترین و نزدیک ترین حالت زن به خداوند را اجتناب از نامحرم می داند؟

16. چرا زهرا علیهاالسلام در شب عروسی (که زینت و جمال در این موقعیت مهم ترین مسئله برای زن است)، لباس خویش را به مستمندی می بخشد و با لباس قبلی به خانه علی می رود؟ آیا این کار در جامعه امروز، عملی پسندیده است؟

17. چرا پیامبر با مقام والایشان بر دست زهرا علیهاالسلام بوسه می زد؟

ص: 147

18. بزرگ ترین و مهم ترین رسالت رهروان زهرا علیهاالسلام چیست؟

19. حضور زهرا علیهاالسلام در اجتماع چگونه و با چه ضوابطی بود؟

20. ما زنان که ادعای پیروی از زهرا علیهاالسلام را داریم، چگونه و از چه راه هایی می توانیم در گسترش فرهنگ عفاف مؤثر باشیم؟

21. نقش زهرا علیهاالسلام در تربیت فرزندان چگونه بود؟ نقش زنان در تربیت معنوی جوانان چیست؟

22. چرا زهرا علیهاالسلام از حضور بدون پوشش در مقابل مرد نابینا پرهیز کرد؟

23. زهرای اطهر علیهاالسلام در مسئله ازدواجش تا چه اندازه برای نظر پدرشان ارزش قائل بود؟

24. حضور اجتماعی حضرت فاطمه علیهاالسلام چگونه و در چه زمینه هایی بود؟

25. حضرت زهرا علیهاالسلام مسئولیت اجتماعی نداشت. آیا این مسئله از تأثیر معنوی و تربیتی ایشان بر جامعه کاسته بود و مانعی در امر هدایت و انجام وظیفه ایشان به شمار می رفت؟

ص: 148

13     حسن و حسین در آغوش زهرا علیهاالسلام    بیت الاحزانشیخ عباس قمی252

14     گردن بند با برکت     کوثر قرآنمحسن کازرونی104-108

15     چگونگی کفن و دفن شبانه زهرا علیهاالسلام    بیت الاحزانشیخ عباس قمی247-257

16     اهمیت دادن به نیازهای طبیعی کودک     جلوه های رفتاری زهرا علیهاالسلامعذرا انصاری52

17     ارج نهادن به شخصیت کودک     جلوه های رفتاری زهرا علیهاالسلامعذرا انصاری50

 ردیفنام داستاننام منبعنام نویسندهصفحه

18     اشک ها، بدرقه راهش     جلوه های رفتاری زهرا علیهاالسلامعذرا انصاری26

19     آموزش دعا     جلوه های رفتاری زهرا علیهاالسلامعذرا انصاری94

20     عیادت سلمان از فاطمه علیهاالسلام    جلوه های رفتاری زهرا علیهاالسلامعذرا انصاری95-98

21     تقسیم کار با خدمت گزار     جلوه های رفتاری زهرا علیهاالسلامعذرا انصاری98-100

22     مصرف گوشت قربانی     نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی25

23     اثبات امامت علی علیه السلام    نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی38

24     عامل رستگاری     نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی48

25     گریه بر مظلومیت علی علیه السلام    نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی49

26     هم دردی با پدر     نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی60

ص: 150

27     حوریان بهشتی و شوق دیدار فاطمه علیهاالسلام    نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی92-95

28     از خود گذشتگی و ایثار فاطمه علیهاالسلام    نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی130-132

29     دفاع، تا رهایی و سلامت امام     نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی146-148

30     ارزش و اهمیت دعا     نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی150و151

31     عطر و زینت در نماز     نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمهمحمد دشتی169و170

32     جلوه های ایثار     زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلاممحمدقاسم نصیرپور123و124

33     پیراهن عروسی     بانوی بانوان، حضرت زهرا علیهاالسلاممؤسسه در راه حق38

ص: 151

معرفی کتاب های قابل استفاده برای برنامه سازان

ردیفنام کتابنام نویسندهناشر

1     فاطمه زهرا، ام ابیها     علامه امینی     مؤسسه انتشارات امیرکبیر

2     فاطمه در آینه کتاب     اسماعیل انصاری زنجانی     نشر الهادی قم

3     تحلیل حوادث ناگوارزندگانی حضرت فاطمه علیهاالسلام    محمد دشتی     مؤسسه نشر امام علی علیه السلام

4     بهشت ارغوان، قصه ناتمام صدیقه علیهاالسلام    کمال السید، مترجم: سیدابوالقاسم حسینی (ژرفا)     نشر پارسایان

5     رنج ها و فریادهای فاطمه علیهاالسلام    شیخ عباس قمی، ترجمه: محمدمحمدی اشتهاردی     نشرناصر

6     نهج الحیاة «فرهنگ سخنان فاطمه علیهاالسلام»     محمد دشتی     مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام

7     مقام علمی و کرامات حضرت زهرا علیهاالسلام    زهرا گواهی     مرکز نشر طلیعه(مشهد)

8     فاطمه، برترین بانوی اسلام     علی قائمی     انتشارات شناخت اسلام

9     کشتی پهلو گرفته     سیدمهدی شجاعی     انتشارات مدرسه

10     جلوه های رفتاری حضرت زهرا علیهاالسلام    عذرا انصاری     انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی

11     فاطمه زهرا، بانوی نمونه اسلام     ابراهیم امینی

12     کوثر قرآن     محسن کازرونی

13     زندگی و سیمای حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام    علامه سیدمحمدتقی مدرسی

ص: 152

14     سیری کوتاه درزندگی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام    محمد تقی سجادی     مؤسسه انتشارات نبوی

15     یاس کبود(شعر)     گردآوری: محمدعلی مجاهدی(پروانه)     انتشارات سرور

16     زهرا، پرتو پیامبری و بوی خوش محمدی     ام الحسنین بغدادی، ترجمه:محمودمهدوی دامغانی     سازمان چاپ مشهد

17     زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام    محمدقاسم نصیرپور     چاپ نمونه

ص: 153

22. دشتی، محمد، تحلیل حوادث ناگوار زندگانی حضرت فاطمه علیهاالسلام (تحلیل تاریخ سیاسی 75 روز پس از وفات پیامبر)، قم، مؤسسه نشر امام علی علیه السلام، بی تا.

23. ------------- ، نهج الحیاة، فرهنگ سخنان فاطمه، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین،چاپ ششم، 1373.

24. دینوری، عبد اللّه بن قتیبه، الامامة و السیاسة، مصر، مؤسسة الحلبی، بی تا.

25. سجادی، محمد تقی، سیری کوتاه در زندگی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام، قم، مؤسسه انتشارات نبوی، چاپ پنجم، 1372.

 26. سیوطی، جلال الدین، الدُر المنثور، قم، مکتبة المرعشی، 1404 ه . ق.

27. شریعتمداری، عبدالرسول، نخبة البیان فی تفضیل سیدة النسوان، بی جا، بی نا، بی تا.

28. شهیدی، جعفر، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم، 1373.

29. شیخ صدوق، محمد بن علی، امالی، تهران، کتابچی، 1376.

30. ----------------- ، خصال، مکتبة الصدوق، تهران، 1348.

31. ----------------- ، علل الشرایع، مترجم: سید جواد ذهنی، قم، انتشارات مؤمنین، 1380.

32. ----------------- ، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، بی تا.

33. صادقی اردستانی، احمد، فاطمه علیهاالسلام، الگوی زن مسلمان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چاپ دوم، 1374.

34. طبرانی، سلیمان بن احمد، مجعم الکبیر، قاهره، مکتبة ابن تیمه، بی تا.

35. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1379 ه . ق.

36. طبری، محب الدین، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، مصر، مکتبة القدسی، 1356 ه . ق.

37. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الاُمم و الملوک (تاریخ طبری)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، بی تا.

38. طبری، محمد بن جریر، تفسیر الطبری، مصر، مطبعة المصطفی، چاپ سوم، 1373.

39. ----------------- ، دلائل الامامة، نجف اشرف، مطبعة الحیدریه، 1369.

40. متقی هندی، علی، کنز العمّال، بیروت، مؤسسة الرسالة، بی تا.

41. مجاهدی (پروانه)، محمد علی، یاس کبود، قم، انتشارات سرور، جلد اول، 1376.

42. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفا، چاپ دوم، 1403 ه . ق.

43. ----------------- ، تاریخ چهارده معصوم، (جلاء العیون) قم، سرور، چاپ اول، 1373.

44. محدثی، جواد، رواق روشنی، قم، انتشارات نصر، چاپ اول، 1373.

45. محلاّتی، ذبیح اللّه، ریاحین الشریعه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

46. مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، ملحقات احقاق الحق، قم، خیام، چاپ اول، 1410 ه . ق.

47. مطهری، مرتضی، داستان راستان، دفتر انتشارات اسلامی.

48. مقیمی، محمد، فاطمه زهرا علیهاالسلام بنیان گذار مکتب اعتراض، تهران،انتشارات سعدی، بی تا.

ص: 155

49. مکارم شیرازی، ناصر، زندگانی حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام، مشهد، انجمن محبان الفاطمة، چاپ چهارم، 1371.

50. موگهی، عبدالرحیم، یاس عصمت، قم، فرهنگ و ارشاد اسلامی، بی تا.

51. میرخلف زاده، علی، کرامات الفاطمیة علیهاالسلام (معجزات فاطمه زهرا علیهاالسلام بعد از شهادت و سوگ نامه)، قم، انتشارات حضرت معصومه، چاپ اول، 1377.

52. نادری، ناصر، بوی گل یاس، تهران، انتشارات مدرسه، چاپ اول، 1375.

53. نصیرپور، محمد قاسم، زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، جلد دوم، 1372.

54. نیشابوری، حاکم، مستدرک الصحیحین، بیروت، دارالمعرفة، بی تا.

55. یعقوبی، احمد بن یعقوب، تاریخ یعقوبی، نجف، مطبعة الحیدریه، چاپ چهارم، 1394 ه . ق.

 ص: 156